KOLLEKTİF BİLİNÇ

edebiyat/kollektif bilinc” 152″ 223″ İlk defa Emile Durkheim tarafından kullanılan ve onun sosyolojisinin köşe taşlarından birini oluşturan kollektif bilinç terimi, “insanda, birey olarak ruhi hayata ait olayları aşan ve zümrenin ortak düşünce, istek ve heyecanlarını temsil eden ortak bir bilinci” ifade etmektedir. Bilinç kavramı tipik olarak bireyin ahlaki tutumuna atıfta bulunduğu halde, kollektif bilinç Durkheim’a göre temelde bireyin dışında olup toplumsal bir olaydır. Terim, grup üyelerinin nasıl düşünüp davranacaklarına karar veren ve onları zorlayan bir normatif düzeni ya da toplumsal bir olguyu anlatır. Durkheim’a göre, iş bölümü sanayi toplumlarında arttıkça bireycilik gelişecek, bunun sonunda da kollektif bilinç çökecektir. Bütün kültürel değerler, başka bir ifadeyle bütün değer yargıları bu kapsamın içinde yer alır. Durkheim’in ülkemizdeki temsilcisi Ziya Gökalp “kollektif bilinç terimi” yerine “ma’şeri vicdan”ı kullanmıştır.
Önceleri Anglo-Sakson sosyal bilimcileri tarafından pek tutulmayıp sonradan çok kullanılır hale gelen kollektif bilinç, Durkheim’de bir toplumdaki insanların sahip oldukları ortak duygu ve inançları ifade etmekteydi. Ona göre kollektif bilinç, toplumun fertlerinin tek bir ruh ve duygu etrafında birleşmelerini sağlıyor, böylece toplumların devamında önemli bir rol oynuyordu. Durkheim, toplumda bu derece önemli rol ifa eden kollektif bılinci tek tek insanların bilinçlerinin dışında ve üstünde görür. Ancak bu görüş pek çok eleştiriye uğramış ve çürütülmüştür. Zira kollektif bilinç, her fertte vardır ve iç dünyamızda toplumu kontrol görevini yerine getirir. İslâm toplumlarında “din kardeşliği ve “ümmet bilinci” bir tür kollektif bilinç sayılabilir. Sınıf bilinci, ırk bilinciyle aynı kategoride yer alır.

(SBA)