Kilis Mevlevihanesi Tarihçe, Mimari, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Kilis Mevlevîhânesi. Kilis’te inşa edilen ilk Osmanlı mimari eserlerinden biri.

Tekye mahallesinde Cumhuriyet Meydanı’nın (eski Mevlevîhâne Meydanı) do­ğusunda bulunmaktadır. Mevlevîhâneden artakalmış en eski ünite olan 932 (1525-26) tarihli semahane mescid, eski Beysaray yerine inşa edilen hükümet konağı­nın tam karşısında yer alır. Semahane halk arasında “mevlevîhâne” veya muntazam beyaz kesme taştan yapıldığı için Ak Tek­ke olarak da anılmaktadır. Antep-Halep ve Antep- İskenderun yolu üzerinde bulu­nan Kilis, Suriye ve dolayısıyla Arabistan ve Hicaz’a açılan en önemli çıkış kapıların­dan biri olduğundan mevlevîhâne tarih boyunca bir menzil zaviyesi olarak önemli bir fonksiyon İcra etmiştir.

Cümle kapısı üzerinde yer alan. şair Râ-miz tarafından yazılmış üç sütun halin­deki dört satırlık sülüs Arapça kitabesin­den, dergâhın 932 (1525-26) yılında vali olduğu anlaşılan Abdülhamîd el-Murta-zâ tarafından inşa edildiği anlaşılmakta­dır. Evliya Çelebi mevlevîhâneden -kitabe­sinden söz etmeden âsitâne-i Haz-ret-i Mevlânâ Kethüdâyeri Ali Ağa’nın hayratıdır” şeklinde bahseder. Kitabede adı geçen Abdülhamîd el-Murtazâ ile Ev­liya Çelebi’nin mevlevîhânenin banisi ola­rak zikrettiği Kethüdâyeri Ali Ağa’nın aynı kişi olup olmadığı bilinmemektedir.

Mustafa Sâkıb Dede ve ondan naklen Esrar Dede’nin verdiği bilgiye göre mev­levîhânenin ilk şeyhi, daha sonra Halep Mevlevîhânesi kurulunca oraya tayin edi­len Kilisli FakrîAhmed Dede’dir (ö. 950/ 1543). 960’ta (1553) Kilis sancak beyi Can­bolat Bey mevlevîhânenin güneybatısına cami, medrese ve türbeden oluşan bir külliye yaptırmıştır. 1072 (1661) tarihin­de Ali Dede I. Abdülhalim Çelebi tarafın­dan mevlevîhânenin postnişinliğine ve mesnevîhanlığına getirilmiştir. Mevlevî­hânenin kuruluşundan XIX. yüzyıla kadar geçen dönem hakkında yeterli bilgi bu­lunmamaktadır. XIX. yüzyılın ikinci yarı­sında Abdülganî Dede ile oğlu Ahmed Sabûhî Dede postta oturmuş. Sabûhî Dede vazifesi müddetince mevlevîhânenin imar ve tamiriyle ilgilenmiş, eşi Ayşe Hanım da dergâhın arsasına bir ev inşa ettirmiştir. 1. Dünya Savaşı sırasında Şam’a giden gö­nüllü Mevlevi alayına Ahmed Sabûhî De­de otuz bir dervişle katılmıştır. Mevlevî­hânenin son şeyhi Ahmed Sabûhî Dede’­nin oğlu Abdülganî (Tevfîk Gündüz) Dede Efendi’dir.