İmam Muhammed Kimdir, Hayatı, Eserleri (Ebu Hanife’nin Öğrencilerinden)

Muhammed bin Hasan eş-Şeybani

(V.H. 186/805) Hanefî mezhebini tedvin eden, yayan ve kendi içtihadlarıyia zenginleştirerek Hanefi mezhebini kuran İmam A’zam Ebû Hanife’nin dört meşhur talebesinden biridir. Kufe’de yetişmiş, Bağdad’a gitmiş, Rakka kadısı olmuştur. Harun er-Reşid ile beraber gittiği Rey şehrinde vefat etmiştir. Abbasî Halifesi Harun er-Reşid “Bugün Rey’de Arabça ve fıkıh defnedildi” diyerek kaybın büyüklüğünü dile getirmiştir.

İmam A’zam Ebü Hanife’nin vefatında 18 yaşında olan İmam Muhammed daha ziyade Ebû Yusuf’tan okumuş ve daha hocası hayatta iken kendisi de üstad olmuştur. İmam Şâfii kendisinden çok istifade ettiğini ve ondan aldığı bilgi ile bir deve yükü kitap yazdığını söyler.

İmam Muhammed üretken bir yazardır. Aynı zamanda eserlerinin çoğu zamanımıza kadar gelmiştir. Bu sebeple kendisi “Hanefî mezhebinin nâkilî” olarak şöhret kazanmıştır. Başlıca eserleri şunlardır:

• El-Asi veya el-Mebsût
• el-Câmiu’s-Sağir
• el-Câmiu’l-Kebîr
• es-Siyeru’s-Sağîr
• es-Siyeru’l-Kebîr
• ez-Ziyâdât
• Ziyâdâtü’z-Ziyâdât

Bu eserlere “Zâhiru’r-Rivâye” adı verilir. Çünkü bunlar İmam Muhammed’den tevatür veya şöhret yoluyla nakil ve rivâyet edilmiştir. Bu kitapları el-Hâkim eş-Şehid Mervezî (ölm.H.334/945) kısaltarak bir araya getirmiş ve adına el-Kâfî demiştir. Bu eser de es-Serahsi tarafından otuz cilt halinde şerh edilmiştir (el-Mebsût). İmam Muhammed’in rivâyet yolu bu kadar sağlam olmayan kitaplarına da “Nâdiru’r-Rivâye” adı verilir, er-Rakkiyât, el-Keysârıiyyât, el-Curcâniyyât, el-Hâruniyyât, el-Hıyel ve’l-i Mehâric bu eserlerdendir.