Gelenbevi İsmail Efendi Kimdir, Kısaca Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

GELENBEVİ İSMAİL EFENDİ (1730-1790)

Türk matematik bilgini. 18.yy’da logaritma ve trigonometri konularında yazdığı kitaplarla tanınmıştır.

1730’da Manisa’ya bağlı Gelenbe kasabasında doğdu, 1790’da Yenişehir-i Fenar’da (bugün Yunanistan’da) öldü. Yaşamına ve kişiliğine ilişkin en ayrıntılı bilgileri içeren Cevdet Tarihi’ne göre Manisa Müftüsü müderris Mehmet Efendi’nin oğludur. Manisa’da başlayan öğrenimini İstanbul’da sürdürdü ve “ayaklı kütüphane” adıyla tanınan Mehmed Emin Efendi’nin öğrenciliğini yaptı. 1784’te Mühendishane-i bahrî-i hümayun adıyla yeniden düzenlenen Bahriye Mektebi’nde matematik dersleri verdi. Kumbaracıların eğitimleri sırasında top atışlarındaki hataları matematiksel yöntemler yardımıyla gidermesine tanık olan III. Selim tarafından Yenişehir-i Fenar kadılığı ile ödüllendirildi. Ölünceye değin bu görevde kaldı.

Bilgisi Arapça kaynaklara dayanan matematikçiler kuşağının son temsilcisi sayılan Gelenbevi, 1788’de yazdığı Şerh-i cedavilü’l-Ensab adlı kitapta logaritmayı ve logaritma cetvellerini, ölümünden sonra basılan Adla-i müsellesat’ta trigonometrinin üçgen çözümlerine uygulanmasını, Kitabü’l Merastd’ da ise trigonometrik uzunluklar arasında dört işlem yapmakta yararlanılan bir tür hesap cetveli olan “rubu tahtası ”nın kullanılmasına ilişkin ilkeleri açıklamıştır. Logaritmayla ilgili kitabındaki bilgilerin kendi buluşu olduğu ileri sürülmüşse de, bu bilgileri bir Rum’dan edindiği ve kitabını yazarken Kaifazade İsmail Çınarî’nin 1772’de yayımladığı bir çeviriden yararlandığı bilinmektedir.

Burhan adlı bir mantık kitabı da yazan ve eski felsefeyle ilgili bir kitap üzerine yazdıklarıyla medrese çevrelerinin ilgisini çekmeyi başaran Gelenbevi’nin yapıtları, Osmanlılarm 18.yy’ın sonlarındaki bilimsel düzeyini sergilemesi açısından da önem taşımaktadır.

•    YAPITLAR (başlıca): Şerh-i Cedavilü’l-Ensab, 1788, Adla-i Müsellesat, (ö.s.), 1805, Kitabü’l-Merasıd.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi