Esir Mehmed Efendi Kimdir, Hayatı, Hakkında Bilgi

Esir Mehmed Efendi (ö. 1092/1681) Osmanlı şeyhülislâmı.

Pravadili Bıçakçızâde Abdülhalim Efendi’nin oğludur. Babasının sonradan ge­lip yerleştiği Bursa’da doğdu. Bu sebep­le Bursalı Efendi lakabıyla da tanındığı belirtilir. Dönemin kaynak­larında ise daha çok Bursevî şeklinde anılır. Muîdzâde ve Şeyh Hâfızzâde’den ders okuduktan sonra İstanbul’a giden Mehmed Efendi bir süre Ayasofya civa­rında Şeyh Erdebîlî Zâviyesi’nde kaldı; ardından Şeyhülislâm Zekeriyyâzâde Yah­ya Efendi’ye intisap ederek ondan mü­lâzım oldu. Bir müddet onun fetva emin-liğini yaptı ve 40 akçe yevmiye ile tedrîs hayatına başladı. 1040 Ramazanında(Ni­san 1631) Mısır’a gönderildi, oradan İs­tanbul’a döndükten sonra 1634-1644 yıl­ları arasında Beşiktaş Sinan Paşa, Zekeriyyâ Efendi. Pîrî Paşa, Mustafa Ağa, Sahn-ı Semân, İstanbul Çorlu. Gevherhan Sultan, Kalenderhâne, İstanbul Va­lide Sultan medreselerinde müderrislik­te bulundu. 1644 Temmuzunda Mekke kadılığına tayin edildi ve müderrislikten ayrıldı. Dârüssaâde ağalığından mâzul olup Mısır’a gitmek üzere olan Sünbül Ağa’nın kiraladığı gemi ile yola çıktı. An­cak Rodos adası açıklarında gemi kor­sanların saldırısına uğradı. Çarpışmalar­da Sünbül Ağa ve adamları öldürüldü.

Esir düşen Mehmed Efendi dört yıllık esaret hayatından sonra kurtularak İs­tanbul’a döndü. Bu sebeple “Esîrî” laka­bıyla da tanındı.

Mehmed Efendi 1649-1650 yıllarında Mısır, 1652-1653’te Edirne kadılığında bulundu. Bu sırada ulemâ adına. Şey­hülislâm Ebû Said Efendi’den şikâyet maksadıyla kaleme alınmış imzasız bir arzuhal hükümdara takdim edilmişti. IV. Mehmed şeyhülislâm ve kazaskerlerle beraber huzuruna çağırdığı sadrazam­dan bu asılsız arzuhali yazanların bu­lunup cezalandırılmasını istedi. Yapılan araştırmada arzuhali Memekzâde Mus­tafa Efendi ile Esîrî Mehmed Efendi’-nin yazdığı kanaatine varılarak her ikisi de sürgüne gönderildi. Bir süre sürgün yeri olan Bozcaada’da kaldıktan sonra affedilen Mehmed Efendi Mayıs 165S’te İstanbul’a döndü ve Uzuncaova-Hasköy arpalığına gitti. 1066 Şevvalinde(Tem­muz -Ağustos 1656) İstanbul kadısı oldu; bu görevden azledilince kendisine Kuşa­dası ve Bayındır kazaları arpalık olarak verildi. 1068 Sabanında(Mayıs 1658) Ana­dolu kazaskerliğine tayin edildi; 25 Cemâziyelâhir 1069’da(20 Mart 1659) Bolevî Mustafa Efendi’nin Köprülü Mehmed Paşa ve Padişah IV. Mehmedi tenkit et­mesi sebebiyle azli üzerine de şeyhülis­lâmlık makamına getirildi. Bu görevi sırasında kendisine Ge­libolu kazası ayrıca arpalık olarak tahsis edilmişti. Üç seneye yakın bu makam­da bulunan Mehmed Efendi, Abdurrah­man Abdi Paşa’nın naklettiğine göre, Sadrazam Fâzıl Ahmed Paşa’nın sadâ­rete tayin edildiği gün onunla birlikte padişahın huzurunda bulundukları sı­rada eski vezîriâzam Köprülü Mehmed Paşa”nın aleyhinde konuşup ölümünün isabetli olduğunu, çok kan döktüğünü söyleyince Fâzıl Ahmed Paşa da her ki­mi öldürdüyse kendisinin verdiği fetva­larla öldürdüğünü ifade etmiş, bunun üzerine Mehmed Efendi şahsiyet zaafı göstererek şerrinden korktuğu için fet­va verdiğini belirtince Ahmed Paşa hid­detlenerek, “Allah’tan korkmayıp mah­lûktan korkmak ilim ve diyanete lâyık mıdır” sözleriyle şeyhülislâmı azarlamış­tı. Bu olay üze­rine IV. Mehmed Fâzıl Ahmed Paşa’yi tekrar huzuruna çağırarak fetva maka­mına ulemâdan dindar bir zatın geti­rilmesini isteyip Mehmed Efendi’yi azletmişti(13 Cemâziyelâhir 1072/3 Şu­bat 1662). Esîrî Mehmed Efendi azledil­dikten sonra önce Gelibolu, ardından da Rodos arpalıklarına gönderildi. 1671′-de hacca gitmesine izin verildi. Dönü­şünde Kudüs kadılığında bulundu (1672 1674). Bu görevden ayrıldıktan sonra Bursa’da oturdu ve kendisine Birgi ve Mudanya, 1677’de de Gemlik kazası ar­palık olarak verildi. Yirmi yıla yakın sü­ren mâzuliyet hayatını geçirdiği Bursa’­da 22 Safer 1092’de(13 Mart 1681) ve­fat etti. Kabri, Bursa’da Pirinç Hanı arkasında yaptırmış olduğu mescid yanın­daki türbededir.

Esîrî Mehmed Efendi’nin Câmi’u’d-decâvî ve’l- beyyinât adlı ese­riyle fetvalarını İhtiva eden Hulâsateyn ü’l-fetâvâ adlı bir fetva mecmuası bilin­mektedir.

TDV İslam Ansiklopedisi