Entüisyonizm Nedir, Sezgicilik Ne Demek, Tanımı, Hakkında Bilgi

Sezgicilik ya da entüisyonizm, felsefi bir kavram olarak sezgiye akıl, zihin ve soyut düşünme karşısında hem öncelik, hem de üstünlük tanıyan felsefe akımıdır. Henri Bergson akımın kurucusudur, bu nedenle kimi zaman felsefe tarihinde Bergsonculuk olarak adlandırılması da söz konusudur.

Sezgicilik, bazen daha genel olarak yapıcı mantık olarak adlandırılır, yapıcı kanıt kavramını daha yakından aynalayarak klasik mantık için kullanılan sistemlerden farklı sembolik mantık sistemlerine atıfta bulunur. Özellikle, Sezgicilik sistemleri, klasik mantıkta temel çıkarım kuralları olan hariç tutulan orta ve çift negasyon eleme yasasını içermez.

Resmileştirilmiş Sezgicilik ilk Arend Heyting tarafından Brouwer’s sezgecilik programı için resmi bir temel sağlamak için geliştirilmiştir. İspat-teorik açıdan bakıldığında, Heyting’in hesabı klasik mantığın bir kısıtlamasıdır; bu mantıkla, dışlanan orta ve çift negasyon yok etme yasası kaldırılmıştır. Hariç tutulan orta ve çift olumsuzluk ortadan kaldırma, halen bazı önermeler için durum bazında ispatlanabilir, ancak klasik mantıkla olduğu gibi evrensel olarak da tutulmazlar.

Sezgicilik için birçok semantik sistem araştırılmıştır. Bir semantik klasik Boolean değerli semantiği yansıtır, ancak Boolean cebirlerinin yerine Heyting cebirlerini kullanır. Başka bir semantik Kripke modelleri kullanır. Bununla birlikte, bunlar, Brouwer’in orijinal olmayan anlamsal sezgilerinin resmileştirilmesi yerine, Heyting’in tümdengelimli sistemini incelemek için teknik bir araçtır. Gödel’in diyalektik yorumlanması, Kleene’nin gerçekleştirilebilirliği, Medvedev’in sınırlı problemlerin mantığı, ya da Japaridze’nin hesaplanabilirlik mantığı ya da “yapıcı gerçek” in anlamlı kavramlarını (yalnızca geçerlik ya da kanıtlanabilirlik) sunmaktan ötürü bu gibi sezgileri yakalamak için daha iyi iddialara sahip anlamsal sistemlerdir . Yine de bu tür semantikler, Logics’i, Heyting’in mantığından daha güçlü bir şekilde uyarır. Bazı yazarlar bunun, Heyting’in hesabının yetersizliğinin bir göstergesi olabileceğini savunuyor ve bu hesaplamanın yapıcı bir mantık olarak eksik olduğunu düşünüyorlardı.

Matematik felsefesinde ve etikte sezgicilik

Felsefede hem matematik felsefesi hem de etikte kullanılan bir kavramdır.

Etikte sezgiye dayanarak etik önermelerinin doğrulanmasını, kabulunu veya reddedilmesini tanımlar. Buna göre sezgiye uyumlu etik önermesi kabul edilebilir, sezgiye dayanmayan veya sezgiyle uyumsuzluk gösteren etik önermesi kabul edilemezdir. Eylemlerin doğru ya da yanlış oluşları, onlar üzerine düşünmeyle ulaşılacak bir sonuç değil, aksine doğrudan sezgiyle varılacak bir bilgidir. Sezgicilik dışında da belirli etik sorunlarına dair genel sezgilerin sorunun çözümüyle uyumlu olmasına çoğu etikçi dikkat etse de sezgicilikte, düşünme ve deneyimin ötesinde bilgiye ve dolayısıyla sonuca sadece sezgiyle varılması gerektiğinden, etik sorunlarının genel sezgiyle tamamen uyumlu bir şekilde çözülmesine önem verilir.

Matematikte ise sezgicilik kavramı Luitzen Egburtus Jan Brouwer isimli Hollandalı matematikçi tarafından ileri sürülmüştür. Matematik sezgicilik olarak adlandırılmaktadır. Bununla birlikte köken olarak Henri Poincaré ve Leopold Kronecker’de bulunabilir. Buna göre, matematiksel belitler (aksiyom) doğrudan doğruya sezgi yoluyla kavranabilirler. Matematiksel önsellikler sezgi yoluyla kavranırlar ve bu nedenlede bu durum, matematiğin üstünlüğünü gösterir.

Edebiyatta sezgicilik
Bir maddeyi kavramak için iki göze ihtiyaç olduğunu savunan edebi görüştür. Buna göre gözlerden biri maddenin görünen kısmını diğeri ise görünmeyen kısmını görmeli algılamalı eğer maddeye kalp gözüyle manevi bir bakışla bakılmazsa onu eksik kavramış sayılırız düşüncesini savunur.