el-Akidetü’z-Zekiyye Kitabı, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Mâtüridl âlimlerinden Ubeydullah b. Muhammed es-Semerkandî’nin (VIII/XW. yüzyıl) akaide dair eseri.

Tam adı el-‘Akidetü’z-zekiyye fî şer­hi keîimeti iû ilahe illallah Muhammed’in resûlullâh’tır. Brockelmann ese­rin adını Şarh La ilâha illa’llâh şeklin­de kaydetmiştir.

Allah’ın varlığı kâinatın şahadetiyle apaçık bilindiği halde onun mahiyetine insanın akıl erdiremeyeceğine dikkat çekmekle başlayan eser, bir giriş ve üç bölümden oluşur. Kelime-i şehâdetin tefsiri durumundaki girişte imanın tari­fi ile esasları sıralanarak kadere imanın Allah’ın sıfatlarına imana, kitaplara, peygamberlere ve âhirete imanın da Hz. Muhammed’in nübüvvetine imana dahil olduğu belirtilir; böylece iman esasları iki asılda toplanmış olur. İmanın mahi­yeti ve mukallidin imanı konusuyla giriş tamamlanır.

İlâhiyyât konularının incelendiği bi­rinci bölüm elli altı fasıldan meydana gelmiştir. Genellikle kısa olan bu fasıllarda âlemin sonlu oluşu (tenâhî-i âlem), âlemin Allah’ın varlığına ait deliller taşı­dığına ve ilâhî sıfatların tecelligâhı ol­duğuna iman etmenin farziyeti, imkan prensibine dayanan isbât-ı vâcib delili, Allah’ı yaratıklara benzetmenin imkân­sızlığı, Müşebbihe. Hulûliyye ve muta­savvıf enin görüşlerinin reddi, selbîve sübûtî sıfatlar, haberi sıfatların te’vili, vücûd-zât ve zât-sıfat ilişkisi, âlemin yaratılış gayesi, hikmet sıfatı, Allah’a zulüm isnadının reddi, teklîf-i mâla yu­tak, kulların fiillerinin yaratılışı, hayvan­ların fiilleri, Allah’ın sıfatları arasında­ki uyum, sıfatların sonsuzluğu, Allah’ın görülmesinin (rü’yetullah) hem dünya hem de âhirette mümkün olduğu, zâtı ilâhînin mahiyetini bilmenin imkânsızlı­ğı, şekavet ve saadet’in kadere bağlı olduğu ve diğer ilâhiyyât konuları aklî ve naklî delillerle açıklanır.

Nübüvvât konularının yer aldığı ikin­ci bölüm yirmi iki fasla ayrılmıştır. Bu bölümde nübüvvetin aklen mümkün olu­şu ve ispatı, peygamberlikle ilgili diğer konularla nebîliğin ölümden sonra de­vam etmesi, nebînin içtihadı, Hz. Mu­hammed’in nübüvveti, nebî velî mukayesesi gibi konulara yer verilir. Müellif burada peygamberler arasında derece farkı bulunmadığını, peygamberlerin va­sıflarından olan İsmet’in velîlikte söi konusu olmadığını belirtir. Hilâfete daiı meseleler de bu bölümde incelenir. Sem’iyyât konularına ayrılan ve eli üç fasıldan oluşan üçüncü bölümde me leklere ve kitaplara iman. imanın mani yeti ve rükünleri, hüsün kubuh, mârifet iman münasebeti, günahlann se vaplar üzerindeki etkisi, büyük güna (kebîre), tekfir, kabir ziyareti, tövbeni şartları, katilin kısastan önceki tövbes kebîreden tövbe etmenin küçük gün; ha (sagîre) tesiri, dinî ilimleri öğreı menin farz oluşu, gaybı sadece Allah’ bileceği, şeytan ve cinlerin varlığı, ve nazarın tesiri, halâ nazariyesi, cennet ve orada görevli bulunanların şu a da mevcut olduğu ve ölümsüzlüğü, k bir azabı ve nimeti, kıyametin vukuu diğer âhiret halleri anlatılır.

el-Akîdetü’z-Zekiyye Mâtürîdiyye mezhebinin müteahhir devirdeki kay­naklarından biri olup her akaid kitabın­da bulunmayan bazı meselelere temas etmesi ve çeşitli konulardaki Mâtürîdiyye’ye ait görüşleri nakletmesi bakımın­dan önemlidir. Ebû Hanîfe, İmam Mâtûrîdî, Ebü’1-Leys es-Semerkandî, Ebü’l-Muîn en-Nesef’den nakillerin de yer al­dığı eserde Müşebbihe, Hanbeliyye, Mu’tezile, Eş’ariyye, Haşviyye ve Müneccime gibi belli başlı mezhep ve akımların gö­rüşleri, ayrıca zındıkların, mutasavvıf ve filozofların fikirleri aklî ve naklî deliller­le çürütülmeye çalışılır. Eserin Süleymaniye Kütüphanesi’nde küçük boy altmış varak olan bir yazma nüshası vardır.

TDV İslam Ansiklopedisi