Edirnekapı Mezarlığı Tarihçesi, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Edirnekapı Mezarlığı. İstanbul’un en büyük mezarlıklarından biri.

Eyüp sınırları içerisinde olup fetih şehidlerinin defnedildiği Tokmaktepe Mezarlığı’nın devamı mahiyetinde, yine o günlerden İtibaren vefat edenlerin gömülmesiyle kurulmuştur. Edirnekapı’dan Eyüp ve Rami’ye giden yolun iki tarafında yer alan bu geniş mezarlık, imar fa­aliyetleri sonucu bugün altı adaya ayrıl­mış durumdadır. Edirnekapı ve Sakıza­ğacı şehitlikleri bu altı adadan ikisini, çevre yollarından Haliç Köprüsü bağlan­tısını sağlayan iki otoyol arasında kalmış olan, içinde Şeyhülislâm İbn Kemal Türbesi’nin de bulunduğu kısım üçüncüyü, bu parçanın aşağısında yer alan Otakçı-lar Mezarlığı dördüncüyü, sur kapısın­dan çıkıldığında sağa düşen ve Halic’e bakan en geniş kısım beşinciyi, sur ka­pısının solundaki günümüzde taş atöl­yelerinin işgaline mâruz kalan ve içinde Kolağası Çerkez Hasan’ın açık türbesi de bulunan bölüm ise altıncıyı teşkil etmek­tedir. Bunlardan, mezarlığın asıl nüvesi­ni ve en yoğun kesimini oluşturan beşin­ci adadır. Önceleri Evkaf İdaresi’ne ait olan bütün mezarlığın mülkiyeti, halen Vakıflar Genel Müdürlüğü (çok az bir kı­sım), şahıslar, İstanbul Belediyesi ve Şe­hitlikleri İmar Cemiyeti arasında payla­şılmış haldedir. Hemen sur dibinden baş­layan asıl Edirnekapı Mezarlığı bölümü (beşinci ada) şahıslar adına kayıtlı oldu­ğundan bugün defne kapalıdır ve mev­cut taşlar süratle yok olmaktadır. Me­zarlığı meydana getiren bölümler, bura­larda bulunan ünlü kişilerin kabirleri se­bebiyle bir nevi semt özelliği taşırlar; ancak bunlardan bazıları günümüze ulaş­mamıştır. 1971’de Karayolları 17. Bölge Müdürlüğü tarafından, Haliç çevre yol­larının yapımı sırasında birçok önemli bölge istimlâk edilmiş ve bu arada Emîr Buhârî, İbrahim Halebî, Münzevî, Abdul­lah Kirimi ve Şeyhülislâm İbn Kemal par­selleri tamamen ortadan kaldırılmıştır; sadece İbn Kemal ve Kırîmî’nin türbe­leri başka yerlere nakledilmiştir. Halen mevcut olan diğer önemli semtler şun­lardır: Paşmakçızâdeler (Şeyhülislâm), Şair Bakî (La’lîzâdeler Namazgahı), Mak­tul Mustafa Paşa Tekkesi, Itrî Çelebi, Kuyubaşı Dergâhı (Emin Baba) ve Mısır Tarlası. Mısır Tarlası olarak adlandırılan Halic’e bakan semtin büyük kısmı met­ruk mezarlık, bir kısmı da top sahası ha­lindedir.

İstanbul’un fethinden itibaren şehir­de yerleşen müslümantarın defnedilme-siyle oluşmaya başlayan Edirnekapı Mezarlığı’nın bazı kısımlarında bugün II. Bayezid devri (1481-1512) mezar taşlarının mevcudiyeti dikkat çekmektedir. Kanu­nî Sultan Süleyman dönemine (1520-1566) ait burada başta İbn Kemal olmak üze­re birçok şeyhülislâm, vezir ve paşanın mezar veya türbesi yer alıyordu. Medfun bulunan önemli kişilerin isim ve ölüm tarihleri mezarlığın tarihçesi açısından önemlidir. Kronolojik sırayla bu isimle­rin bazıları şunlardır: Hz. Hâce Emîr Bu­hârî (922/1516), Mahmud Çelebi (dergâh vâkıfı, 922/ 1516), Kemalpaşazâde (Şey­hülislâm İbn Kemal, 940/1534), Zatî İvaz Çelebi (müellif, 953/1546), İbrahim Hale­bî (müderris, 956/ 1549), Abâdî Mehmed Çelebi (müellif, âlim, 961/1553-54), Kâ-mî Ahmed Çelebi (şair, müellif, 987/1579-80), Abdullah Kırimî (hattat, 999/1591). Taşı kaybolmuş kabirler de dikkate alın­dığında özellikle Kanunî Sultan Süley­man devri sonlarında önem kazandığı anlaşılan Edirnekapı Mezarlığı’na daha sonra şair Bakî, Bekri Mustafa. İncili Ça­vuş ve Itri gibi meşhurlar da defnedil-miştir. Bunların kabirleri günümüzde mevcuttur; ancak en eski tarihli taşlar kaybolmuştur. İstisna olarak Abdullah Kırîmî’nin mezar taşı önce Ayasofya Müzesi’ne. daha sonra da Türk ve İslâm Eserleri Müzesi’ne nakledilerek koruna-bilmiştir.

Edirnekapı Mezarlığı’nın en bakımlı kısmı. 1926’da kurulan Şehitlikleri İmar Cemiyeti’nin kontrolündeki Şehitlik bö­lümüdür. Mezarların bir kısmı başka yer­lerden nakledilmiş olan Şehitlik, adaları birbirinden ayıran ve büyük muharebe­lerden adını alan caddelerle modern bir mezarlık halinde düzenlenmiştir. Kabir­lerin çoğunluğunu mezar taşları yeni harflerle yazılanlar teşkil eder. Burada­ki, sayıları 10.000 dolayında olan kabir­ler aile sofaları ve grup grup Özel ma­haller şeklinde kümelenmiştir. Bunların çoğunluğunu devlet adamları ile (asker­ler, saray mensupları) İstanbul esnafı ve aileleri meydana getirmiştir. En meşhur aile mezarlıklarından birkaçı Kurşuncular. Boşnaklar. Dürrîzâdeler, La’lîzâdeler ve Seyyid Hâşimî sofalarıdır.

Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi