Cuci Han Kimdir, Hayatı, Dönemi, Hakkında Bilgi

Cuci Han, (ö. 624/1227) Cengiz Han’ın dört oğlundan en büyüğü.

1169 yılında doğdu. Babasının Merkit yağmasından dönüşü esnasında dünya­ya geldiğinden kendisine “yoldan gelen” anlamında Cuci adı verildi. Cengiz Han’ın Çin’in kuzeyindeki bozkır kavimlerini bir idare altında birleştirmesi sırasında 1218 yılında babası tarafından Kırgızlar üze­rine gönderildi. Cuci buradaki halkı ita­at altına aldıktan sonra ertesi yıl baba­sının maiyetinde diğer kardeşleriyle bir­likte Hârizmşahlar üzerine yapılan sefe­re katıldı. Daha sonra babası tarafından İrtiş ırmağından İtil ırmağına kadar olan bölgeleri itaat altına almakla görevlen­dirildi. Batı Sibirya’yı İtil ırmağı boyları­na kadar itaat altına alan Cuci, ardından Yenikent ve Barçınlığkenfi zaptederek Gürgenç’e yöneldi. Burayı da ele geçir­mek için kardeşleri Çağatay ve Ögedey-le birleşti. 122l’de Cebe Noyan ve Subi-tay Noyan’ı Muhammed Hârizmşah’ı ta­kiple görevlendirdi. Kendisi ise Tuluy ile birlikte Buhara, Semerkant, Nahşeb ve Tirmiz’i zaptetti, kışı Ceyhun bölgesin­de geçirdi. 1222 yılında Hârizm’in mer­kezi Gürgenç ateşe verildi, sanatkârlar hariç halkı katledildi. Öldürülenler ara­sında Şeyh Necmeddîn-i Kübrâ da vardı.

Cengiz Han, Hârizm’in bu bölümüyle birlikte İrtiş’ten İtil’e kadar Batı Sibir­ya’yı oğlu Cuci’nin idaresine verdi. Bu sırada kumandanlarından Cebe ve Subitay ileri harekâtta bulunarak Azerbay­can ve Derbent üzerinden Kuzey Kafkas­ya’ya girdiler, Kırım’a kadar uzandılar ve buraları yağmaladılar. Cebe ve Subitay’ın bu seferleri keşif niteliğinde olup Cuci Han’ın yurdunun batıya doğru ge­nişlemesini hazırlamak içindi. Asıl batı seferleri Cuci’nin ölümünden sonra oğul­ları zamanında yapılmış ve Altın Orda Devleti’nin temelleri atılmıştır. 1226 yılı sonlarında veya daha kuvvetli bir riva­yete göre 1227 yılı başlarında Cuci bir sürek avı sırasında atından düşerek öl­müştür. Kaynaklarda on sekiz kadar er­kek çocuğu kaydedilen Cuci’nin oğulla­rından ikincisi Batu (Sayın) Han babası­na halef olarak Altın Orda Hanlığı’nı kur­du. Büyük oğlu Orda, Gök Orda Hanlığı’nın kurucusudur. Beşinci oğlu Şiban Han ise Özbek hanlarının atasıdır. On üçüncü oğlu Togay Timur neslinden ge­lenler, Batu Han sülâlesinin sona erme­sinden sonra Altın Orda Hanlığı’nı de­vam ettirmişler, daha sonra da Kazan, Kırım ve Astarhan hanlıklarının kurulu­şunu hazırlamışlardır.

Cuci Han 1227’den 1783 yılına kadar Deşt-i Kıpçak’ta hüküm süren hüküm­darların hepsinin atası durumundadır.

Diyanet İslam Ansiklopedisi