felsefe-3/allah-lafz” 204″ 210″ Allah’ın Sıfatları

Allah’a iman etmek, O’nun yüce Zatı hakkında vacib olan kemal sıfatlarını, imkânsız olan noksanlık sıfatlarını ve hakkında caiz olan sıfatları bilip öylece itikad etmektir. O, bütün mükemmelliklerle muttassıf, noksanlık ifade eden her türlü şaibeden münezzehtir. Bunların dışında kalan sıfatlarla, muttasıf olup olmaması ise mümkündür. Böylece inanmaya “Icmâlî iman” (genel tarzda inanma) denir. Şimdi ise bu ilahî sıfatlan “tafsîlî” (ayrıntılı) olarak özetlemeye çalışacağız. Fakat bu sıfatlan saymadan önce, sıfatların mahiyeti ile ilgili ihtilafa mecburen değinmemiz gerekmektedir. Şöyle ki: Sıfatları kabul konusunda Ehl-i Sünnet, Mücessime İle Mu’tezile arasındadır. “Kabul ile beraber mahluklara benzetmekten tenzih” olan bu mesleğe bila keyf ve lâ teşbîh denilip bu cümle “belkefe” şeklinde de kısaltılmıştır. Mutezile ta’tfle, yani tenzih endişesiyle sıfatların varlığını inkara gitmekle Ulûhiyyeti muhtevası boşaltılmış mücerret bir kavram saymaya gitmiştir. Ehl-i Sünnete göre sıfatlar vardır, fakat bunlann Allah’ın vahdaniyetine (birliğine) zaran yoktur ve bunlar Zat’ının aynı da değildirler, gayrı da değildirler. Allah’ın sıfatlarını kabul etmekle Sünnilik, birden fazla kadîm (ezelî) varlık kabul etmiş olmuyor. “Ezelden beri bütün kemal sıfatlarıyla muttasıf tek ilah vardır” diyor. Mücessime veya Müşebbihe ise naslarda varid olan vasıflan insanlar arasında ifade ettiği manalarla kabul ederler.

Allah Teala’nın sıfatları:

1- Zat sıfatı,

2- Zatî sıfatlar olarak iki kısımda mütalaa edilebilir. Zat sıfatı “Varlık (vücûd)”dan ibarettir. Zatî sıfatlar ise üç kısımdır:

a) Sıfat-ı selbiyye,

b) Sıfat-ı sübûtiyye

c) Sıfat-ı fiiliyye.

Vücûd (varlık) bütün sıfatların aslıdır, merciidir.

a) Sıfât-ı selbiyye:

Kâinata taalluku olmayan şu beş tenzih sıfatıdır:

1- Kıdem (Varlığının başlangıcı olmamak),

2- Beka (Varlığının sonu olmamak), Muhalefettin lil havadis (Sonradan var olan mahluklara benzememek),

4- Kıyam binefsih (Varlığı Zatı’ndan olmak, başkası ile kaim olmamak),

5- Vahdaniyyet (Zatında, sıfatında, fiillerinde bir olmak. Yaratan, yöneten ve kulluğa layık olanın yalnız Allah Teala olması).

b) Sıfât-ı sübûtiyye:

Şu sekiz sıfattır

1- Hayat (Allah Teala’nın diri olması, yani hakikî ve ezelî bir hayat sahibi olmasıdır).

2- İlim (Her şeyi, vasıtalara muhtaç olmaksızın ezelî ilmiyle bitmesidir. îlim sıfatının taallukundan hiçbir şey hariçte kalamaz).

3- İrade (Dilediği şeyi, dilediği nitelik ve vakte tahsis etmesidir. Allah’ın iradesi iki nevidir: Birincisi tekvini irade olup taalluk ettiği şeyi mutlaka gerçekleştirir; hayır ve taate olduğu gibi şer ve masiyete de taalluk eder. İkincisi teşriî irade’ dir ki taalluk ettiği hususun gerçekleşmesini gerektirmez, yalnız hayra ve taate taalluk eder. Bu irade nevi, kelam sıfatına raci olup, Allah Teala’nın insanlar hakkında emrettiği hükümler, bu teşriî iradenin taalluku ile olmuştur).

4- Kudret (Bütün makdûratı, vakti gelince, ezelî iradesine uygun olarak yapmasıdır).

5- Sem’ (İşitilmesi mümkün olan her şeyi, vasıtaya muhtaç olmaksızın işitmesidir).

6- Basar (Görülebilecek her şeyi vasıtalara muhtaç olmaksızın görmesidir).

7- Kelâm (Söylemek sıfatı olup ezelîdir ve her şeye taalluk eder .Vahiyler, ilahî kitaplar bu sıfatın taalluk etmesiyle zuhur etmiştir).

8- Tekvîn  (Yaratmak, yokluktan varlığa çıkarmak demektir. Bu sıfat, kudret sıfatından farklıdır. Kudret, makdurun varlığını iktiza etmez, halbuki tekvin, makdurun varlığını gerektirir. Tekvîn sıfatı, yaratma, rızıklandırma, diriltme, öldürme gibi Allah’a ait fiillerin merciidir).

c) Sıfât-fiiliyye:

Cenab-ı Allah’ın zatının muktezası olmayıp, meşietinin, yani dilemesinin gereği olan kemal sıfatlarıdır. Dilediği zaman yapıp dilediği zaman yapmadığı yaratma, var etme, rızıklandırma, diriltme, öldürme, cezalandırma, affetme, nimet verme, merhamet etme, tevbeyi kabul etme, aziz veya rezil etme, razı olma gibi fiillerdir. Bunların hepsinin mercii tekvîn sıfatıdır. Matüridiyye tekvini bir sıfat kabul ettiklerinden fiilî sıfatları da ezelî kabul ederler. Buna mukabil Eş’ariyye ise, tekvini ayrı bir sıfat saymadıklarından sıfat-ı fiiliyyeyi ezelî kabul etmezler.

Allah: İsimleri, Ulûhuyyeti -1
Allah: Varlığının Delilleri     -3

Suat YILDIRIM – SBA