Adalı Şeyh Mustafa Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi
ADALI, ŞEYH MUSTAFA
Kuşadalı Hamza oğlu Mustafa (ö. 1085/1674 [?]) Osmanlı devri Arap dil bilgisi âlimi.
Aydın ilinin Kuşadası kasabasından olduğu için Kuşadalı ve Adavî nisbeleriyle de tanınır. Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. Meşhur eseri Netâ’icü’I-efkâr’ı yazıp bitirdiği tarih olan 27 Ramazan 1085 [25 Aralık 1674] İsmail Paşa ile Kehhâle tarafından onun ölüm tarihi olarak gösterilmektedir. Mezarı Kuşadası’ndadır.
Eserleri
1- Netâ icuhelkûr. Birgivî1-nin nahve dair meşhur eseri İzhârul-esrar’ın şerhidir. Bu şerhin İstanbul ve Kahire’de birçok defa basılması [475], ayrıca birçok müellif tarafından üzerine haşiyeler yazılması, onun Özellikle Osmanlı Türkleri arasında Arap dili öğretiminde ne derece önemli rol oynadığını göstermektedir. Haşiyelerinin en tanınmış olanları, Muhammed b. Salih’in Fevâ’idü’l-ezkâri İstanbul 1326, Mustafa b. Dede’nin Gâyetü’l-enzâr [476] ve Mustafa b. Muhammed’in Menâfi Cualiydi İstanbul 1279,1325. adlı eserleridir. Şemseddin Sâmi. birtakım teferruatı ihtiva ettiğini söyleyerek Netâ’icü’l-efkâr’ı okuyup okutmanın vakit kaybından başka bir şey olmadığını kaydeder. Eski Edirne Müftüsü Muhammed Fevzi, eserin nahivle doğrudan ilgili olmayan kısımlarını çıkararak ibaresini basitleştirmiş ve buna Miftâhu’l-merâm fî tasrîh ahvâli’1-kelime ve’1-kelâm adını vermiştir. Eser bu yeni şekliyle 1305’te İstanbul’da basılmıştır. Ayrıca Netâ’icü’l-elkâfm İstanbul kütüphanelerinde pek çok yazması bulunmaktadır,
2- Hûşiyetü Adalı’ale’l-İmtihân. Arap grameri ile ilgili olan bu eser de Birgivî’nin İmtihânü’l-ezkiya adlı kitabının hâşiyesidir. [477] İmtihanü’l ezkiyâ ise İbn Hâcib’in meşhur gramer kitabı el-Köliye’nin, Kâdî Beyzâvı tarafından Lübbü’l-elbab adıyla yapılan muhtasarının şerhidir. Türk Ansiklopedisi’nde Adalı’nın Lübbü’l-elbâb’a da bir şerh yazdığı kaydedilmekte ise de doğru değildir.
3- el-Hayât fî şerhi Şürûti’s-salât. Kemalpaşazâde’nin Şürûtü’ş-şalât adlı eserine yazdığı bir şerhten İbarettir.