Akaidin Nesefi Konusu, Özellikleri, Hakkında Bilgi
Ebû Hafs Necmeddin Ömer b. Muhammed en-Nesefî’nin (ö. 537/1142) akaide dair risalesi.
Delillerden tecrit edilmiş olan bu küçük risalenin Necmeddin en-Nesef’ye nisbeti ihtilâf konusudur. Leknevî. Zürkâ’nin Şerhu’l-mevâhib’inden naklen, eserin fakih olarak tanınan Necmeddin en-Nesefîye değil, kelâmcılığıyla mâruf Burhâneddin en-Nesefîye ait olduğunu kaydeder. İsmail Hakkı İzmirli de bu kanaati benimser. Ancak risalenin ilk şârihi olan Teftâzânî ile Kâtip Çelebi, İsmail Paşa, Wensinck ve Brockelmann gibi pek çok âlim ve araştırmacı arasındaki yaygın kanaat, eserin Necmeddin en-Nesef’ye ait olduğu yönündedir. Esasen metnin en eski yazma nüshalarında risalenin Burhâneddin en-Nesef’ye aidiyeti konusunda herhangi bir bilgi bulunmamakta, aksine yazmaların hemen hepsinde eser Ömer en-NesefTye nis-bet edilmektedir. Ömer en-Nesef’nin fakih olması böyle bir risaleyi yazmasına engel teşkil etmez. Nitekim risalenin bir yazmasında yer alan. “Bu, Necmeddin Ömer en-Nesef’nin ihtisar ettiği bir akaid kitabıdır.” ifadesinden de anlaşılacağı gibi söz konusu metin, Ömer en-Nesef’nin kendisinden önceki Nesefî İmamların akidelerinden derlediği bir hulâsa olmalıdır. Risalenin Ebü’l-Muîn en-Nesef’ye ait Tebşıratü’I-edille’nin bir fihristi durumunda olması da bu görüşü destekler. Ayrıca Akâ’idü’n-Nesefî metnindeki ifadelerle Ebü’l-Muîn en-Nesef’nin akîde risalesi ve İbn Ebü’l-Müeyyed Ahmed b. Mahmûd en-Nesef’nin Risale fil’aka’id’indeki ifadeler arasında görülen sıkı benzerlik, onun 687’de (1288) vefat eden Burhâneddin en-Nesef’den Önce yazılmış olduğu ihtimalini kuvvetlendirmektedir.
Risaleye, âlemin gerçek bir varlığı bulunduğuna işaret etmekle başlanır. Bilgi kaynaklarının duyular, akıl ve mütevâtir haberden ibaret olduğu belirtildikten sonra hudüs delili ile Allah’ın varlığı ispat edilir. Risalede daha sonra Allah’ın sıfatlan, kulların fiilleri, insanın fiil işleme gücü (istitâat), rızık, ecel. kabir hayatı, sual, vezin, havz. cennet, cehennem, günah işleyenin durumu, iman ve küfür alâmetleri, peygamberlere iman. Hz. Muhammed’in peygamberliği, meleklere ve kitaplara iman. keramet, ashâb-ı kiram arasında üstünlük sırası (tafdil), imamet. Ehl-i sünnetin kabul ettiği bazı prensipler, bâtınîtevillerin reddi, insanı küfre götüren inanç ve fiiller, kıyamet alâmetleri ve ictihad gibi konulara yer verilir. Risale meleklerle insanlar arasındaki üstünlük sırasını belirtmekle sona erer. Eserde işlenen konuların tertibi, klasik kelâm kitaplarının tertibine uymakla birlikte, bazı farklılıklar taşır. Risalenin muhtevasında yer alan imamet bahsi. Sultan Abdülhamid devrinin son zamanlarında matbu eserlerden çıkartılmıştır. Abdülhamid’in muhalifleri halifenin Kureyş’ten olması gerektiği kaidesini istismar edince o da böyle bir tedbire başvurmuştu.