Zvornik Nerede, Tarihi, Özellikleri, Hakkında Bilgi

İzvornik. Bosna-Hersek Cumhuriyeti’nde tarihî bir kasaba olan Zvornik’in Osmanlı dönemindeki adı.

Bosna – Hersek Cumhuriyeti’nin kuzey­doğusunda, bugünkü Sırbistan ile Bos­na-Hersek sınırında Drina nehrinin sol tarafında yer alır. Nehrin öbür tarafında Sırbistan sınırlan İçinde bulunan kasaba­ya ise Bosna’daki Zvornik’le karışmama­sı için Mali Zvornik adı verilmektedir. Ka­sabanın merkez olduğu idari bölgedeki altmış yedi yerleşim biriminde savaş ön­cesinde (1991) 81.295 kişi yaşamakta olup nüfusun yaklaşık % 60’ını Boşnak, % 38’ini Sırplar teşkil etmekteydi. Günü­müzde Bosna-Hersekin Sırp bölgesinde (Republika Srpska) kalan kasaba merke­zinin nüfusu ise 1991’de 14.584 iken sa­vaş yüzünden müslümanlar ve Hırvatlar burasını tamamen terketmişlerdir. 2000 yılında ferdî olarak geri dönenler varsa da sayıları azdır

Çok eski bir geçmişi olan yerleşim biri­minin bilinen ilk sakinlerinin Kelt asıllı ol­duğu belirtilir. Daha sonra bölge Roma hâkimiyetine girmiştir. Kaynaklarda Zvor­nik adına ilk defa 1412’de rastlanır. Bü­tün Ortaçağ kaynaklarında bu adla zikredilen kasabanın taşra kesimi Sub Suon-ich olarak kaydedilmektedir. 1415-1432 yılları arasında Dubrovnikliler’in nüfuzu altına giren İzvornik’te bu dönemden iti­baren gümüş ticareti yaygınlaşmış ve bu ticaret Osmanlı döneminde de devam et­miştir. Osmanlılar burayı 1460’ta fethet­tiler, idarî ve askerî açıdan iyi konumda bulunduğundan bir kaza merkezi yaptı­lar. Bosna. Sırbistan ve Macaristan yol­larının kesiştiği bir coğrafî özelliğe sahip olan İzvornik, 1480’de aynı adlı sancağın merkezi oldu. Bu dönemde İzvornik’te S50 civarında askerden oluşan bir Os­manlı birliği bulunmaktaydı. Ancak XVI. yüzyılın ortalarına doğru şehrin önemi azalınca asker sayısı da giderek düştü (50 asker) ve güvenlik daha çok mahallîtimar sahiplerinin sorumluluğuna bırakıldı. Tuz ve gümüş madenleri bakımından zengin olan İzvornik sancağı 1580 yılından lağ-vedildiği 1833’e kadar Bosna vilâyetine bağlı idi.

Eğitim, kültür ve mimari açılardan yo­ğun bir İslâmlaşma hareketine sahne olan İzvornik özellikle 1460 -1600 yılları arasın­da süratle gelişti. 1476’da doksan civarın­da haneden oluşan sivil nüfus  [yaklaşık 500 kişi] XVI. yüzyılda giderek artış göster­miş ve 1512’de 130, 1533 te 150.1548’de 460 haneye yükselmiştir. Özellikle 1533′-ten 1548’e kadar on beş yıllık süre zarfın­da toplam nüfusun 700 dolayından 2300 civarına ulaşması, kasabanın ticarî öne­minden ve buraya yönelik göçlerden kay­naklanmış olmalıdır. Ancak bu durum as­rın sonuna doğru sarsılmış ve 1600’de nüfus 200 haneye [1000 kişi] düşmüştür 1476’da çoğunluğu teşkil eden hıristiyanlar 1600’lere gelindiğinde neredeyse önemsiz hale gelmişlerdir. Nüfus azalma­sının pek çok sebebi bulunmakla birlikte başlıcalan, gelişmekte olan Gracanica ve Tuzla ile Srem ve Slavonya’da yeni fethe­dilen yerlere olan göçlerdir. 1593’te başla­yan uzun savaş dönemi de nüfusun azal­masında rol oynamıştır.