Tevfik Rüştü Aras. Siyaset adamı. (D. Çanakkale 1883 – Ö. 5 Ocak 1972 İstanbul). 1920-1938 yılları arasında 5 dönem milletvekilliği, 1923-1939 yılları arasında Dışişleri Bakanlığı yapmış, İttihat ve Terakki’nin önemli isimlerindendi.

Beyrut Tıbbiyesi’ni bitirdi ve doktor olarak İzmir, Selanik ve İstanbul’da çeşitli görevlerde bulundu. İttihat ve Terakki’ye girdi. Selanik’te Mustafa Kemal (Atatürk) ile yakın arkadaş oldu. 1918’de Meclisi Âli-i Sıhhî (Yüksek Sağlık Kurulu) üyesiydi. 1920’de Ankara’da açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi I. Dönem’ine Muğla’dan (müstakil Menteşe livası) milletvekili seçildi. İlk dönemde Kastamonu İstiklâl Mahkemesi üyeliğine getirildi. 1920 son çeyreğinde, Mustafa Kemal Paşa’nın isteğiyle resmî Türkiye Komünist Fırkası’nın kurucuları arasına girdi. TBMM Hükûmeti’nin Rus Federatif Sosyalist Cumhuriyeti’ne ilk büyükelçi olarak gönderdiği Ali Fuat Paşa (Cebesoy) delegasyonu giderken, Tevfik Rüştü de Fuat (Carım) ve İsmail Suphi (Soysallıoğlu) beyler ile birlikte, komünizmi yerinde incelemek ve Türk Komünist Fırkası’nın Komintern’e katılmasını önermek için Moskova’ya gitti. Komintern bu partiyi ve önerisini ciddiye almamıştı.

tarih/tevfik-rustu-aras

1923’ten 1939’a kadar İzmir milletvekilliğinde bulundu. 4 Mart 1925’te, Takriri Sükûn Kanunu’ndan sonra kurulan İsmet Paşa (İnönü) Kabinesi’nde Hariciye vekili oldu. Atatürk’ün ölümüne kadar kurulan bütün kabinelerde bu görevi sürdürdü. Sovyet dostluğuna özel bir önem verirdi. Dışişleri komiseri Litvinov’un davetlisi olarak üç kere Rusya’ya gitti; 1926’da Odesa’da, 1930’da (İçişleri bakanı Şükrü Kaya ile birlikte) ve 1937’de Sovyet önde gelenleriyle Moskova’da görüşmeler yaptı. İnönü Cumhurbaşkanı olduktan sonra, dışişlerinde onu istemedi. Aras’ın İnönü ile geçinemeyişi hiç de yeni bir sorun değildi; onun Sovyet dış politikasına fazlaca yatkın görünüşü İnönü’nün dış politikadaki bağımsızlık anlayışı yle çelişiyordu. Nitekim İnönü Cumhurbaşkanı olunca Celal Bayar’ın kabinesinde bulunmasını istemediği başlıca kişi Aras’tı. Geçmişten gelen bu sürtüşme sonuç olarak Aras’ı hep İnönü’nün karşısına itti. Demokrat Parti’yi destekleyişi, hattâ 27 Mayıs’tan sonraki dönemde iltifat görmediği Adalet Partisi yerine Y.T.P. saflarında İnönü’nün karşısında oluşu bundandı. 1939’da Londra büyükelçiliğine atandı ve. üç buçuk yıl İngiltere’de kaldı. 1943’te emekli oldu. Savaşın sonlarında İstanbul basınında (özellikle Tan gazetesinde) yazılar yazdı. Demokrat Parti’nin kuruluş mücadelesini destekledi. 1952-1959 yıllarında İş Bankası Yönetim Kurulu başkanlığı yaptı.

İlk evliliğiyle (Makbule Hanım), Ege’nin büyük ailelerinden Evliyazadeler’e damat olmuştu, İzmir Suikasti girişiminden sonraki İttihatçı temizliğinde (1926) asılan Dr. Nazım Bey, Tevfik Rüştü’nün kayınbiraderinin kızıyle; 27 Mayıs’tan sonra asılan Başbakan Adnan Menderes, baldızının kızıyle evliydi. Dışişleri bakanı Fatin Rüştü Zorlu da Tevfik Rüştü’nün damadıydı. Askerî hekimliği sırasında yazdığı tıpla ilgili küçük kitaplarından başka, Tevfik Rüştü Aras’ın Dışişleri bakanlığı sırasında verdiği söylevler Numan Menemencioğlu tarafından derlenerek bir kitap haline getirilmiştir: Lozan’ın izlerinde on yıl (1937; fransızcasi: 10 ans sur les traces de Lausanne). Uluslararası Diplomasi Akademisi tarafından yayımlanan Diplomasi sözlüğü’nde (Dictionnaire diplomatique) Türkiye’nin dış politikası (La politique extérieure de la Turquie) maddesini de Tevfik Rüştü yazmıştır. Günlük basında çıkan yazılarının güncel olmayanlarını Görüşlerim (1945 ve 1963) adlı iki cilt kitapta toplamıştır.