Tekâlif-i Şer’iyye

Hükümleri, fıkıh kitaplarında yazılı ve taksimatı şer’î hükümlere göre yapılan vergiler hakkında kullanılan bir tâbirdir. Bu vergilerin esası, dört kısma ayrılır. Bunlar: Zekât, öşür, Haraç ve Cizyedir. Bunlar devamlı olan vergilerdir. Bu kısma girip devamlı olmayan ve tesadüfe bağlı olan vergiler de vardır. Kenz, ganimet, feyy, gümrük gibi.

İslam devletlerinde “Tekâlif-i Şer’iyye” adını alan vergiler, zaman, devlet ve mıntakalara göre farklı isimler almışlardır. Nitekim Osmanlılarda da genel olarak iki kısma ayrılan haraç, değişik isimlerle alınmaktadır. Bunların bir kısmı âdeta toprağın bir ücreti olarak alınmıştır. Toprağın ücreti olarak alınan haraç Resm-i çift, Zemin, Asiyab, Tapu gibi isimlerle toplanırdı. Diğer bir kısmı ise Resm-i arus, Mücerred, İspenç ve Dühan gibi isimlerle cibayet edilmekte idi. Bu şekildeki isimleri ile Tekâlif-i şer’iyye seksen rakamına kadar ulaşmaktadır. Bu vergilerle ilgili geniş bilgi, Abdurrahman Vefik’in Tekâlif Kavaid’inde vardır.