Söz

Kelimelerden meydana gelen isteklerin ifadesine yarayan lâkırdı, Bir konuyu, düşünceyi eksiksiz olarak anlatan kelime dizisi, Bir veya birkaç heceden oluşan ve anlamı olan ses birliği, kelime, sözcük, kelâm, kavl. Ayrıca haber, havadis; vaad, taahhüd; uyuşma, karar, bahis, dedikodu; hüküm, nüfuz gibi manâlar da taşır.

ilk önce verilen manâsı ile Allah’ın, yaratıklar arasında sadece insanlara vermiş olduğu çok önemli bir kabiliyettir.

Allah’ın sözü olan Kur’ân-ı Kerîmin bir adı da Kelâm-ı Kadîm’dir (bk.Kur’ân-ı Kerîm). Hz.Muhammed’in sözlerine de “Hadîs” denir (bk. Hadîs).

Söz üzerinde Arab ve İran edebiyatlarında birçok şiir yazılmış, sözün önem üzerinde durulmuştur. Türk kültüründe de söz üzerinde çok eskiden beri önemle durulmuştur. Bu konuda başlıcaları “söz adamın miyarıdır”, “söz ebesi, tandır kebesi”, “söz gümüş ise, sükut altındır”,”söz sözü açar, arşın bezi”, “söz torbaya girmez” gibi birçok atasözleri vardır. Dilimizde söz kelimesi ile meydana gelmiş pekçok deyim vardır. Bunlardan ayrı olarak şâirlerimizin birçoğu söz hakkında şiirler yazmışlardır. İslâmî Türk edebiyatımızın ilk ve en önemli eseri olan Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eserinin bölümlerinden biri söz ve sözün mahiyetine ayrılmıştır. Atabetü’l-Hakayık adlı dinî mâhiyetteki eserde de sözden bahseden bölümler vardır. Yunus Emre’nin sözün ehemmiyetini ve insan hayatındaki yerini anlatan “söz” redifli bir şiiri yardır. Fuzulî’nin de aynı redifle yazdığı, sözün manâ ve önemini belirten bir gazelini biliyoruz. Nef’f, Sünbüizâde Vehbî gibi şâirlerimiz de “söz” veya “sözüm” redifli şiirler kaleme almışlardır.

Tasavvuf edebiyatında da pekçok şâir “söz” ve sözün ifade ettiği manâ üzerinde şiirler yazmışlardır. Bu konuda Oğlan Şeyh İbrahim’in bir beyti şöyledir:

Sıfatında senin zâtın sözüdür kim Kelâmullah
Sıfatında sözün eyler sözün dinler olur guyâ