Sadrazam (Sadr-ı a’zam)

Osmanlı Devleti’nin hükümet ricalinin en büyüğünün ünvanı. Divân’da bulunan vezirler içinde baş-vezir veya birinci vezir için Kanunî Sultan Süleyman devrine kadar Vezir-i a’zam denirdi. Bu devirden itibaren Sadr-ı A’zam Sadr-ı Âlî, Sadâret-penâh ünvanları kullanılmıştır.

Sadrazam Arabçada ön, en ileri, en üstün, göğüs manâlarına gelen “sadr” kelimesiyle büyük anlamındaki “a’zam” kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Şu halde sadrazam, en büyük vezir demektir.

Sadrazam, vezirlerle ümerânın başı olduğu gibi padişahın da mutlak vekili idi. Onun mühürlerinden birini taşırdı. Sadrazam sadece mülkî idarenin başı olmayıp askerlerin de başkomutanı idi.

Sadrazamlık müessesesi, Abbasîlerden beri bütün İslâm devletlerinde bulunan bir müessesedir. Fâtih Kanunnâmesi’nde: “Bil gil ki evvela vüzerâ ve ümerânın vezir-i a’zam başıdır. Cümlenin ulusudur. Cümle umurun vekil-i mutlakıdır.” denilmek suretiyle sadrazamın icradaki durumu açıkça ortaya konulmuştur.

Osmanlılarda III. Ahmed devrinden itibaren kubbe vezirlerinin lağvından beri sadrazamın tayini bir nizama bağlı olmayarak Pâdişâhın arzusuna göre olmuştur. Sadrazam için Osmanlılarda “devletlu, fehâmetlu ve haşmetlu” ünvanları kullanılırdı.

Osmanlılarda sadrazam, Divan’a riyaset eder, aylık toplantılar yapar, haftada iki defa belübaşiı memurları kabul eder ve zaman zaman teftişlere çıkardı. Sadrazamın “Şâtır” denilen 8 muhafız ağası, 12 eğerli atı, 13 çift kürekçisi bulunan yeşil tenteli kayığı vardı.

Harplerde padişah tarafından serdar-ı ekrem tayin edilebilir ve sancağ-ı şerifle savaşa giderdi.