Robert Owen. İngiliz reformcu ve öncü ütopyacı sosyalist (14 Mayıs 1771 Galler Newtown – 17 Kasım 1858’de aynı yer).

Dokuz yaşına kadar eğitim gördü. On yaşında bir kumaşçının yanına çırak girdi. İşverenin zengin kitaplığından faydalanarak zamânının büyük kısmını okumakla geçirdi. On dokuz yaşında Manchester’de büyük bir pamuk işleme fabrikasının başına idâreci olarak getirildi. Kısa sürede idârecisi olduğu firma gelişti. Pamuk işleme konusunda birçok başarılı çalışması oldu. 1799’da bir grup ortaklar ile önemli deneyim elde ettiği New Lanark fabrikalarını satın aldı.

Owen, New Lanark fabrikalarında çalışan işçilerin sosyal meseleleriyle ilgilendi. Daha önce çoğu küçük yaşta olan bakımsız çocuklara eğitim, temizlik ve iş disiplini kazandırmak yönündeki çalışmaları ve işçiler arasındaki cinâyetlere varan anlaşmazlıkları çözmesiyle de başarılı olmuştu. Böylece kısa zamanda yabancı olduğu toplulukta kendisine karşı aşırı bir sevgi ve güven hâsıl oldu. İyi ücret ve çalışma şartlarının, işletmenin ticari başarısına engel olmayacağını göstermek için işçilerin hayat şartlarını düzeltmeye çalıştı. Çalışma saatlaerini on dört saatten on buçuk saate indirdi ve bunalım sebebiyle işler durduğunda düzenli maaş ödemelerine devam etti.  İşçilere gösterdiği kolaylıklar, Owen’ın ortaklarının, gelirleri azalttığı gerekçesiyle îtiraz etmelerine sebep oldu. Owen, ortaklarından ayrılarak başka fabrikalar kurdu. Bu arada insan karakteri ve sosyal yapı ile alâkalı yazılar neşretti. Bu yazılarında insan sevgisini işledi.

tarih-2/owen-robert” 149″ 165″

Owen, 1815’te fabrika işletmeciliğinde sosyalizm fikirlerini, işbirliğini arttırıcı yönüyle işlemeye başladı. Verimin artması için 1000 kişiden fazla işçi çalıştırılan işyerlerinde yatakhânelerin ortak, yemekhânelerin ortak ve diğer sosyal ihtiyaçların ortak olarak karşılanması gerektiğini savundu. 18 yaşından küçük işçilerin çalışma saatlerinin sınırlanmaya, 10 yaş altı çocukların çalıştırılmasını yasaklayan, hükümetin işyerlerini denetlemesi için fabrika müfettişi vb. tedbirler alınması için yasama organlarını etkilemeye çalıştı. Zirâat alanında kooperatifçiliğin kurulmasını istedi. İdeal sosyalizmi savunduğu için oldukça kalabalık bir taraftar topladı. Genç yaşlarda dinsizliği seçtiği için Londra’da bir mitingte sosyalist fikirlerini anlatırken dîne karşı görüşlerini de açıklayınca, taraftarlarını kaybetmeye başladı. Dinsizliği, halk arasında kazandığı îtibârının yok olmasına sebep oldu.

Owen’a göre yoksulluğun ve sosyal huzursuzluğun sebebi olarak, sosyal çelişkilere yol açtığını düşündüğü insanlararası rekabeti ve ortak çıkarlar için ortak çabayı engelleyen ülkeler arası rekabeti görmekteydi. Rekabet yerine dayanışma ilkesinin hakim kılınması için, sınıfların işbirliği yapmalarının imkan dahilinde olduğunu pratikte göstermeye çalışmaktaydı. Ancak, sosyal reform önerilerinin önünde engel olduğunu düşündüğü dinsel öğreti, kilise ve diğer toplumsal kurumlara karşı çıkınca o güne değin takdir edildiği kesim, grup ve devlet adamları tarafından kuşku ile karşılanmaya başlandı ve kapitalist çevreler desteğini ondan çektiler.

1824’te ABD’nin İndiana’da satın aldığı topraklarda Yeni Uyum (New Harmony) adında bir topluluk oluşturup, ilkelerini uygulamaya çalıştı. 1826’da yayınladığı bir bildiride, toplumsal reformun önündeki üç engelin, özel mülkiyet, din ve  evliliğin yürürlükteki biçimi olduğunu ilan etti. Ancak Yeni Uyum deneyimi başarısız oldu ve servetinin büyük bölümünü kaybetti.

1829’da İngiltere’ye döndükten sonra da sendika ve kooperatif hareketinin sosyalist öncü kimliğiyle düşüncelerini gerçekleştirmek için hükümet veya kapitalistlerden önlem almalarını istemek yerine 1832’de oy kullanma hakkı kazanan emekçi kesime gidiyordu.

Owen’ın önemli bir yere sahip olduğu sosyalist akımlar sayesinde 1830’larda İngiltere’deki ilk işçi sendikaları ve ticâret odaları kurulmaya başladı. Owen’ın sosyal reformcu yaklaşımı, işçi teşkilâtlandırılması ile ilgili fikirleri Owenizm olarak anılır. Daha küçük yaşlardan beri dîn fikrine ve dinî inanışlara karşıt olsa ve nefret duysa da, hayatının sonlarına doğru büyük bir tinselcilik (spiritualizm) taraftarı olmuştur.

Eserleri

Memorials on Behalf of the Working Classes(Çalışan Sınıflar adına İki Önerge),Lectures on an Entire New State of Society( Tümüyle Yeni bir Toplum Biçimi Adına Dersler),The Marriage System of the New Moral World( Yeni Ahlak Dünyasının Evlilik Sistemi), Socialism or the Rational System of Society(Sosyalizm ya da Usçu Toplumsal Sistem), Life of Robert Owen written by himself( Robert Owen’in Kendi Kaleminden Hayat Öyküsü)