PSİKOZ

Psikoz, bir kişinin
düşüncelerinde, duy­gusal tepkisinde, gerçeği kavrama ve baş­kalarıyla ilişki
ve iletişim yetisinde, gerçek­le ilgili kapasitesini büyük ölçüde engelle­yecek
bir hasar olmasıyla karakter ize bir psikolojik rahatsızlık türüne verilen
addır. Gerçeği değerlendirme yetisinde bozulma,

varsam, sanrı
(hezeyan) ve yanılsamalarla kendini ortaya koyan rahatsızlık, birçok
psikiyatrik hastalıkta görülen bu belirtilerin genel ifade biçimidir, yoksa
psikoz adı veri­len tek bir hastalık yoktur. Daha önceki de­virlerde ruhsal
rahatsızlıkların sınıflandı­rılmasında kolaylık olması için ruhsal ra­hatsızlık
belirtileri psikoz, nevroz ve karak­ter bozuklukları gibi temel teşhis kümeleri­ne
bölünüyordu. Bugün ruhsal rahatsızlık­larla ilgili bilgilerin artması ve daha
ayrıntı­lı sınıflandırma imkanları belirmesi üzerine bu eski geniş teşhis
kümelerine bölme alış­kanlığı giderek terkedilinektedir. Buna bağlı olarak
psikoz kavramının kullanılı­şında da azalma olmaktadır.

Psikoz belirtileri
diğer psikolojik hasta­lık belirtilerinden temelde hastanın gerçeği
değerlendirememesiyle ayrılırlar. Gerçeği değerlendirememek ağır bir belirtidir
ve büyük ihtimalle modern psikiyatri-öncesi devirlerde deli (insanity, Iunacy,
madness) adı verilen insanlar, psikoz belirtileri gös­termekteydiler.

En yeni
sınıflandırmalarda yeni eğilim­ler ve farklılıklar olmasına rağmen psikoz
belirtileri gösteren ruhsal hastalıklar şu şe­kilde bölünebilirler:’

a)
Şizofreni: İnsanın psişik yaşanüsında-ki bölünmeyi belirtebilmek için XIX. yüz­yılın
başında Emil Kraepel’in ‘erken buna­ma’ adını verdiği hastalığı Eugen
Bleuler’in yeniden adlandirmasıdır. Bireyin psikolo­jik yapısını oluşturan
hemen bütün bileşen­lerin ileri derecede (psikotik düzeyde) yı­kıldığı hastalık
hakkında teşhisten tedaviye kadar bir fikir birliği henüz sağlanabilmiş
değildir Modem tıbbın en çok araştırıp tar­tıştığı hastalıklardandır.

b) Mizaç
bozuklukları: Birçok hastalığın birarada bulunduğu bir hastalık grubudur. Mizaç
bozukluklarının bir kutbunu neşe ve taşkınlığın arttığı ‘mani’, diğer kutbunu
ke­der ve durgunluğun arttığı ‘depresyon’ oluş­turur. Bu iki kutup bir
hastalıkta çeşitli bi­çimlerde bir arada bulunabildiği gibi, tek başlarına da
bulunabilirler. Bazı hastalık­larda mizaç bu iki kutuba varmadan ikisinin arasında
salınır, yani ne mani ve ne de dep­resyon şiddetindedir. Ama bazı mizaç bo­zukluklarında
hem mani’de, hem depres-yon’da rahatsızlığın şiddeti psikotik düzeye ulaşır;
yani tabloya varsam, hezeyan gibi psikotik belirtiler eklenir.

c) Organik
ruhsal bozukluklar: Sinir sis­teminin kendi hastalıklarında ve sinir siste­mini
etkileyen diğer organ ve sistemlerin hastalıklarında özellikle beynin Ön
(fron-tal), yan ve orta (temporal-limbik) bölümle­rinin tutulması halinde
psikoz görülür. Uyuşturucu madde ve ilaçların alınmaları, zehirlenmeleri ve
bırakılmalarında da (cinslerine uygun olarak) psikoz tablosu or­taya çıkabilir.

d) Paranoid
bozukluklar: Şizofreniden varsamların sistemli olması ve psikolojik yapının
algılama, duygulanım gibi diğer bi­leşenlerinin hasar görmemesi ile ayrılır. Fa­kat
tek başına olsa bile varsam, ağır bir psi­kotik belirti olduğundan ve insanın
bütün hayatını etkilediğinden paranoid bozukluk­ların psikoz kümesi içine
girmesine neden olur.

e) Kopuntu
(dissociation) bozuklukları: Zayıf, zorluklara karşı dayanma güçleri az,
engeleme eşikleri düşük bireylerin güç du­rumlarla yüz yüze geldiklerinde
psikoz be­lirtileri göstermeleri sözkonusudur. Fakat bunlar yapılan dolayısıyla
geçici oldukla­rından, gerçek psikozlar içinde değerlendi-

rilmeyebilirler.

Psikoz belirtileri
gösteren kişilerin (psi-kotiklerin) genel özellikleri ise kısaca şöyle
sıralanabilin

 1) Psikoz, kişinin bütün haya­tını etkileyecek kadar
ağır şiddettedir,

 2) Psikotik, dış dünyadaki objelerle etkili, ger­çek
ilişkiler kuramaz;

 3) Psikopğin duygu­sal dünyası, normalden nitelik olarak
farklı­dır;

 4) Psikotiğin zihinsel işlevleri, psikotik süreçle
doğrudan ilgili olabilir. Düşüncele­ri, konuşması, algılamaları çarpıtılmıştır;
S) Psikotiğin psikolojik işlevleri erken çocuk­luk dönemi özellikleri
gösterecek şekilde gerilemiştir.

Erol GÖKA

Bk. Bilinç
Bozuklukları, Kaygı, Nevroz