Nizamiye Medreseleri Nedir, Nerededir, Tarihi, Kurucusu, Hakkında Bilgi

İslâm eğitim tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilen, Büyük Selçuklu veziri Nizamülmülk’ün inşa ettirdiği medreseler dizisinin en mühimi ve bu açıdan belki de ilki Bağdad’da 1066-1067 tarihinde açıldı. Devlet tarafından maddî-manevî desteklenen ve sarayın himayesinde bulunan Nizamiye medreselerinin, teşkilâtlatlanma ve eğitim açısından o dönem dek var olan geleneksel özel eğitime dayalı diğer eğitim kuruluşlarından çok üstün oldukları bir gerçektir. Günümüzde yüksek öğrenim seviyesine denk olan Nizâmiye medreseleri müfredatında İslâmî ilimlerin yanısıra tıp, astronomi, matematik, felsefe ve tarih gibi ilimlere de yer alıyordu.

Nizamiye Medreselerin gelir kaynaklarını teşkil eden vakıflar, Selçuklular zamanında kurulan bu müesseselerin işlemesini sağlayan en önemli unsurlardır. Medrese vakıfları, bu dönem için büyük bir yenilik sayılmaktadır. Zaten Nizamiye medreselerinin orijinalliği de buradan ileri geliyordu. Devamlı bir gelir kaynağına sahip olan medreseler, yalnız ilmî ve idarî muhtariyete değil, aynı zamanda malî özerkliğe de sahip bulunuyorlardı. Böylece bu medreseler, yüksek eğitime tahsis edilmiş bağımsız binasıyla, medresenin emrinde yardımcı bir müessese olan kütüphanesiyle, aldıkları maaşlarla geçim kaygısından uzak olarak kendilerini mesleklerine veren öğretim üye ve yardımcılarıyla, aldıkları burs ve kaldıkları yurtlarla kendilerini ilme verme imkânını bulan öğrencileri ile yalnız o dönemde değil, hatta bugünün şartları içinde dahi ileri düzeyde ilim yapan müesseseler sayılabilirler (Nâci Ma’rûf, Ulemâu’n Nizâmiyât ve Medârisu’l-Maşrıkil İslâmî, Bağdat 1973, s. 12-13).

Nizamiye medreselerinin kuruluşundan önce de İslâm dünyasında, eğitim ve öğretim faaliyetleri devam ediyordu. Ancak bu faaliyetler, hem belirli ve özel bir yerde yapılmıyor ve bir yüksek okul ortamından uzaktı: Eğitimler mescit, küttâb ve bilginlerin evleri, kitapçı dükkânları vs. gibi değişik ve farklı yerlerde oluyordu. Bu açıdan İslâm dünyasındaki eğitim ve öğretim faaliyetlerini Nizamiye medreseleri öncesi ve sonrası dönemi olmak üzere iki evreye ayırmak gerekir.