Mustafa Bey Camii / Külliyesi -Havza- Tarihçe, Mimari, Hakkında Bilgi

Mustafa Bey Külliyesi. Havza’da XV. yüzyıla ait külliye. Samsun’a bağlı Havza ilçesinde Yörgüç Paşa’nın oğlu Mustafa Bey tarafından yap­tırılmıştır. 840 (1436-37) yılına ait vakfiye­sinden anlaşıldığına göre bu tarihten ön­ce inşa edilen külliye cami, imaret-zâviye ve hamamdan meydana gelmektedir. 925’te (1519] Şâdî Bey’in yenilediği yapılar 1300 (1883) yılında da onarım görmüştür. Şimdiki haliyle eski mimari kimliğini yitir­miş basit görünüşlü cami, eğimli bir arazi üzerinde 16,35 x 19,30 m. boyutlarında dikdörtgen planlı bir yapıdır. Üstü bir kır­ma çat ile örtülmekte olup taştan tek şerefeli bir minaresi vardır. Camiye iki yön­lü çok basamaklı uzun bir merdivenle ula­şılmakta olup merdiven sahanlığı altında sivri kemerli nişli bir çeşme yer almıştır.

Taçkapı nişi içinde bulunan üç cetvel içi­ne alınmış iki satırlık sülüs kitabede ima­ret-zâviye binasının 833 (1430) yılında yap­tırıldığı belirtilmektedir. Doğu cephesinde yer alan taçkapı iri bir sarkıt şeklindeki mukarnaslı yaşmağa sahip olup üstte iki renkli taşlardan inşa edilen çift sıralı bir sivri kemer içine alınmıştır. Kapıyı oluşturan sahanlığın iki yanı birer nişle hareket­lendirilin iştir. Mevcut izlerden bu kapının önünde tek kubbeli bir sayvanın bulundu­ğu anlaşılmaktadır. Kalın bir paye ile izleri kalmış yastıkların bulunduğu iki yan du­vara bağlanan geniş kemerler tarafından taşındığı belli olan bu revakın kuzey kıs­mında bir başka kapalı mekân daha var­dır. Bu mekânın kapısı da gereğinden faz­la süslenmiş olup basık kemerli kapı açık­lığının üzerinde iri stalaktitler yer almakta­dır. Dikdörtgen planlı bu hücrenin kuzey ve güney duvarlarında birer küçük pence­re vardır. Ana kapıdan geçilen sofa bölü­münün önceleri sekizgen bir kasnak üze­rinde yükselen kubbe ile örtülü olduğu an­laşılmaktadır. Aynı durum buranın güne­yindeki mihrap önü mekânında da mev­cuttu. Şimdi bunların üzerlerini hafif eğim­li bir çatı örtmektedir. Mihrap önünün bir sekiyle yükseltildiği pencere seviyesinden belli olmaktadır. Yalın görünümlü ince uzun mihrabı iki pencere arasına alınmıştır. Ku­zeyde sofaya birer kapı ile bağlanan, be­şik tonozla örtülü iki oda bulunmaktadır. Her iki oda, batı yönünde birer nişe sahip olup sadece tonozun üst seviyesine yakın bir yere açılan ufak pencerelerden ışık al­maktadır. İmaretin mutfağı 20 m. kadar uzaklıkta 5 x 5 m. boyutlarında, üzeri kubbe ile örtülü, iki cephesi kapalı, diğer iki cephesi yuvarlak kemerli müstakil bir ya­pıdır. İnşaatında köşelerde iri kesme taş­ların dışında bol miktarda tuğla kullanıl­mıştır.

Külliyeye ait kaplıca hamamı kare planlı olup kubbeli bir soyunmalığı vardır. Ayrı­ca hela ve usturalıkla ortasında sekizgen bir göbek taşı bulunan sıcaklık ve yanın­daki bir halvetten meydana gelir. Sıcaklık ve halveti alçak kasnaklı kubbeler örtmek­tedir. Soyunmalığın kubbesinde bir aydın­lık feneri vardır. Soyunmalıkve sıcaklık du­varlarında üç, halvet odasında bir niş bu­lunmaktadır. Hamam, Anadolu Selçuklu Hükümdarı II. Mesud tarafından yaptırı­lan bir kaplıcaya bitişik olup göbek taşın-daki küçük havuza akan bu kaplıcanın 70° sıcaklıktaki suyu ile çalışmaktadır.

Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi