Muhammes Nedir, Tanımı (Edebiyat Kavramlar Sözlüğü)
edebiyat-sozlugu/kitap_eski_5″ 140″ 91″ Muhammes
Beş mısralık bendlerden oluşan divan edebiyatı nazım şekli. Kelime “beşlik” anlamındadır. En az 4, en çok 8 bend arasında yazılmıştır.
Bir muhammesin ilk beşliğindeki son dizenin, aynı beşlikteki diğer dört dize ile kafiyeli olması şart değildir. Beşlik sayısı bir kayda bağlı değildir. Bend sayısı 4-8 arasında değişir. Aruz ölçüsüyle yazılır.
İlk bendin 5 dizesi birbirleriyle, sonraki bendlerin son bir ya da iki dizesi ilk bend ile uyaklıdır. Son bir ya da iki dize, her bendin sonunda aynen tekrarlanıyorsa bu muhammese “muhammes-i mütekerrir”, bu dizelerin ilk bend ile yalnızca uyak yönünden uyuştuğu muhammeslere ise “muhammes-i müzdeviç” adı verilir. Muhammeslerde çoğunlukla felsefi düşünceler, tasavvuf konuları ele alınır. En çok Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman) eser vermiştir.
Muhammes her konuda yazılabilir. Felsefî bir fikir, bir düşünce, bir dünya görüşü, övgü, aşk, sevgiliyi özleyiş muhammeslerin konusu olabilir. Son bendde şairler mahlaslarını söylerler.
Muhammesler de murabbâlar gibi edebiyatımızda çok kullanılan musammatlardandır. Hemen her şair bu nazım şeklini denemiştir. Bu arada Fuzulî (ölm. 1556) ve Taşlıcalı Yahya Bey (ölm. 1582), divanlarında, İbrahim Hakkı (ölm. 1772), Esrar Dede (ölm. 1797), Şeyh Gâîib (ölm. 1797-98), Hoca Neş’et (ölm. 1807-08), Enderunlu Vâsıf (ölm. 1824-25) gibi şairlerin divanında ikisi münâcât ve na’t olan ve Şeref Hanım (ölm. 1861)’da muhammes vardır. Muhibbi(Kanini Sultan Süleyman – ölm. 1566) 18 muhammesle bu nazım şeklini en çok kullanan şairlerdendir.
Muhammes-i müzdevic
Ten bozuldu eşk-i çeşm-i hûn-feşânumdan menüm
Köydi can gönlümdeki sûz-ı nihânumdan menüm
Tâ eser var cism ü cân-ı nâtüvânumdan menüm
Gâm kem etmez göz ü gönlüm cism ü canumdan menüm
Bu başumdan savulup ol gitse yanumdan menüm.
Meyl-i vasi eğmiş kadümi çeng-i bezm-i yâr tek
Reglerüm sızlar el ursam çeng üzre târ tek
Çeng ne mümkin kim ide zârlıg men zâr tek
Bes ki memlûyem hevâ-yı aşka mûsikâr tek
Min figân her dem çıkar her üstühânumdan menüm.
Ey hayâlün halveti nakd-ı revânum mahzeni
Gözyaşı olur revân her dem hayâl itsem seni
Lutf umup senden ser-i kuyunda tutdum meskeni
Gel gözüm nûru Fuzulî tek çok ağlatma meni
İncimez mi hâtırun munca figânımdan menüm.
(Fuzûlî)