MOTİVASYON
MOTİVASYON
Kelime anlamıyla motivasyon,
motive etmek, yani sevketmek ve harekete geçirmek, bir şeye neden olmak
demektir. Harekete geçiren şey ise “motiv”dir. Bu anlamda, tepki
doğuran her uyarıcı bir moüvdir ve her tepki herhangi bir iç veya dış uyarımı
izlediğine göre, her davranış motive edilmiş demektir. Bununla birlikte
motivasyon kavramı, yalnız İç kontroller bulunduğu zaman kullanılır. Dış
uyarıcıların kontrolü altında bulunan hücre, hücre grupları veya or-ganizmin
otomatik olarak yaptığı tepkilerde, yani tropizm’le ilgili davranışlarda motivasyon
terimi kullanılmaz. Sözgelimi, göz bebeğimizin ışığa karşı tepki yaparken
refleks olarak kasılmasına, motive edilmiştir denmez. Tropizmle ilgili
tepkilerle refleks tepkilerde, organizmalar kukla gibi ha-
reket ederler; onları
harekete geçiren şey kendi iradeleri değil, aksine kendilerinde bulunan
organlar ve tepki esnasında etki eden dış kuvvetlerdir.
Aşağı organizmalardan
üstün organizmalara doğru yükseldikçe kukla benzeri davranışlar yavaş yavaş
ortadan kalkar. Üstün organizmaları yönlendiren şey yalnızca veya özellikle
dış uyarıcılar değildir. Bu organizmalar fizyolojik durumların değişmesiyle
ve önceki yaşayışların sinirlerde bıraktığı izlerle yönetilirler. Öyle ki,
hayvanın susamış olduğunu bilmedikçe, Önündeki suyu içip içmeyeceğini veya
çocuğun ateş hakkındaki görgüsünü bilmedikçe ateşe yaklaşacağını veya ondan
kaçacağını kestirmek güçtür.
Motivasyon
psikjlojisi, kökleri fizyolojik şartların değişmesinde ve önceki yaşayışları
olan iç kontrolleri inceler; gidişin iç kaynaklarını veya davranışın ana
kaynaklarını araştırır. Başka bir açıdan bakıldığı takdirde, insanlardaki
motivasyon psikolojisinin amacı, neden insan gibi davrandığımızı keşfetmektir.
Anlaşılacağı üzere
mou’vlcr, gözlcmlc-nebilen davranıştan anlaşılır veya bu davranışa dayanarak
sonuç elde edilir. Biz moliv-İcri doğrudan gözlemlemeyiz. Bu, bir fizikçinin
çekim kuvvetini doğrudan gözlemlemesine benzer. Fizikçi yalnızca aynı ilkeye
(yani yere doğru gilme eğilimine) dayanan çeşitli fenomenleri gözlemler ve bu
eğilime çekim adını verir. Tıpkı bunun gibi, biz de değişik davranış türlerini
gözlemleriz ve bütün bu davranış türlerinde ortak olan yönün, bunların asıl
olarak organizmanın, sonra da dış uyarıcıların kontrolü altında olduğunu
görürüz. İç kontrolü ifade etmek için motivasyon kelimesi kullanılır. Bundan
başka çeşitli moüvlcre davranış değişiklikleri deriz. Eğer organizmanın
faaliyeti yiyeceğe doğru yönelirse açlık, suya doğru yönelirse susuzluk moüvi
bulunduğunu çıkarırız. Bu arada, birbirinden farklı birçok davranışların aynı
şekilde motive edildiği çok görülür. Örnek olarak, kendini göstermek isteği
ile motive edilen bir kişi, spor yapmak, zengin olmak, kitap yazmak veya başka
bir şey yapmakla bu isteğini ifade eder. Bu gibi durumlarda moüvin ne olduğu,
davranışa bakılarak anlaşılır.
Birbirinden farklı
olan motivlcrin aynı tepki türünü doğurduğu da çok olur. Örnek olarak bir
cinayeti ele alalım: Bunun sebebi hiddet, korku, tamah, şehvet, hırs ve benzeri
şeyler olabilir. Gerçek nedenin bulunabilmesi İçin, suçlunun diğer
davranışlarını, kendi ifadesini ve yaşamöyküsünü incelemek gerekir.
(SBA) Bk. Dürtü, Güdü