Michele Amari Kimdir, Hayatı, Eserleri, İtalyan Doğubilimci

(1806-1889) İtalyan siyaset adamı ve şarkiyatçı.

Yaşamı

Genç yaşta siyasete atıldı ve doğdu­ğu yer olan Sicilya adasının bağımsız olarak İtalya’dan ayrı kalmasına çalıştı; ancak girişiminde başarı elde edemedi ve 1849’da Paris’e sürgüne gönderildi. Burada bulunduğu sıralarda fikir ve ça­lışmaları yeni bir istikamet kazandı. Si­cilya’nın tarihte bakımsız, geri kalmış, ihmale uğramış küçük bir ada olmadığı­nı, aksine büyük medeniyetlere kaynak teşkil etmiş önemli bir yer olduğunu öğ­renip çalışmalarını bu yöne kaydırdı ve Antikçağdan çok İslâm hâkimiyeti döne­mini incelemek gerektiğine inandı. Sür­gün yılları onun için çok faydalı oldu, zira çevresinde geniş bir ilim muhiti buldu; tanınmış şarkiyatçılardan Reinaud’nun ekolünü tanıdı, ayrıca Quatremere ve De Slane ile olan dostluklarını ilerletti. Arap­ça öğrenerek ana kaynaklar üzerinde çalışmaya başladı ve ilk eserlerini bu yıl­larda kaleme aldı. Amari sürgün yıllarında, İtalya’nın ba­ğımsız küçük devletler halinde kalma­yıp bir tek yönetim altında birleşmesi­nin daha faydalı olacağı kanaatine var­dığı için 1859’da vatanına dönerek bu alanda çalışmalara başladı ve basanların­dan dolayı 1861’de ilk kurulan senatoya üye seçildi. 1862-1864 yılları arasında da eğitim bakanı olarak ülke çapında ilk eğitim öğretim reformlarının gerçekleş­tirilmesini sağladı. Aynı tarihlerde ilmî çalışmalarını da hızlandırdı. Arap İslâm kaynaklarına eğilerek bu eserlerin Sicil­ya ve İtalya hakkında verdikleri bilgileri toplayıp doğduğu yerle ilgili büyük bir eser yazdı; çok Önemli kayıt ve kaynak­ların da tahlilî yayımlarını gerçekleştir­di. Ayrıca İtalyan arşivlerine inerek bu­ralarda bulunan Arap ülkelerinden gel­me vesikaları inceleyip yayımlamış ve bu alanda öncü sayılmıştır.

Eserleri

İslâm araştırmaları sahasın­da büyük bir şöhreti bulunan Amari’nin eserleri birkaç ana bölümde toplanabilir:

a) Kitap Çalışmaları.
1) Storia dei Musulmani di Sicilia (Sicilya müslümanlan tarihi). 18S4-1872 yılları arasında Firen-ze’de (Floransa) üç cilt olarak yayımla­nan bu eserin ilk cildinde Sicilya’nın Es­kiçağ ve Ortaçağ dönemleriyle ilk İslâm akınları üzerinde durmuş ve özellikle 827’de Sicilya’ya ve daha sonra da İtal­ya topraklarında Taranto ile Bari şehir­lerine yapılan ilk akınları anlatmıştır. II. cilt XI. yüzyılda müslümanlann Sicilya adasına nasıl sahip olduklarını, III. cilt ise İslâm egemenliğinin son yıllarını ih­tiva etmektedir. Bu eserde olaylar zinci­ri yanında müslümanlann bilhassa Ba­tı Akdeniz’de ne gibi roller oynadıkları, ekonomiye, kültüre, günlük hayata ve güzel sanatlara ne gibi yenilikler getir­dikleri de açıklanmıştır. Amari bu ese­rinde basılmamış pek çok Arap kayna­ğından faydalanmış ve aynı zamanda bunları Batılı kaynaklarla da karşılaştır­mıştır. Böyle bir çalışma nâdir görüldü­ğü için eser İlim âleminde büyük yankı uyandırdı ve az sayıda basılan nüshala­rı kısa zamanda tükendi. Eserin, 1933-1939 yıllarında tanınmış Arap dili ve ede­biyatı uzmanı Carlo Alfonso Nallino ta­rafından gözden geçirilen yeni bir yayı­mı, iki cildi ikişer bölümden oluşan üç cilt halinde beş kitap olarak gerçekleş­tirildi; bu neşrin 1980 yılında fotome­kanik usulle bir baskısı daha yapıldı. Bir tarihçi tarafından yeniden ele alınması gerektiği hususu üzerinde durulmakla beraber eser çok değerli kaynaklar ara­sında sayılmaktadır, z. Bibüoteca ara-bo-sicula (Sicilya üzerine Arap kaynakları). Sicilya adasından bahseden Arap tarihçi ve coğrafyacıları üzerinde durmaktadır. Eser. 1880de basılan ilk cildinden son­ra Leipzigde bir ek ve 1889 da da Torino’da ayrı bir ek daha yayımlanmak su­retiyle uzun sürede tamamlanmıştır.

b) Kitabe Çalışmaları.
Le epigrafi arabiche di Sicilia. Trascritte, tradotte eillusrate(Sicilya’nın Arapça kitabeleri çeviri yazı,tercüme ve resimler).Palermo’da 1875,1879 ve 1885 yıllarında üç ince cilt halinde yayımlanmış ve bu yayının 1971’de yine aynı şehirde Francesco Gabrieli trafından yeni bir baskısı yapılmıştır.

c) Arşiv Metinleri Üzerindeki Çalışmaları.
Amari 1863 ve 1867 yıllarında Floransa,1873’te Cenova arşivlerinde bulunmuş ve buralardaki malzeme içinden Arapça olanları seçerek yayımlamıştır.

1) Diplomi rabi del Reale Archivio Fiorentino,Testo originale con la traduzione letterale e illustrazioni Floransa Kraliyet Arşivi’ndeki Arap vesikaları, Asli metin ile tam tercüme ve resimler). 1863’te Floransa’da yayımladığı bu eser için 1867’de de bir ek(appendice)hazırlamıştır.

2) Nuovi ricordi arabici su la stria di Genova (Cenova tarihi üzerine yeni Arap vesikaları), Atti della Societa ligure di Storia Patria, 4-5 (1873), s.551-563 Aynı dergide bu makalesine ek olarak ikinci bir çalışması daha yayımlanmıştır.Aggiunte e correzioni ai Nuove ricordi

Vesikalar üzerindeki çalışmaları ile Avrupa’da öncü sayılan Amari,Arap kaynaklarını tenkit süzgecinden geçirerek kaleme alınışları sırasında uyulan usullerı de tesbit etmiştir;Dei titoli che usava la cancelleria de Sultani d’Egitto nel secolo 14 scrivendo ai reggitori di alcuni stati itiliani Mısır sultanlarının divanında 14. asırda bazı İtalyan devletlerinin yöneticilerine yazılmış vesikalarda kullanılan başlıklara dair. Memorie della R. Accademia dei Lincei. Classe di Scienze Morali, serie 3,12 (1884), s. 507-534.

Amari, İdrisi ve İbn Havkal gibi Avrupa hakkında bilgi veren İslam coğrafyacıları üzerinde de durmuş,ayrıca 1857 yılında Kur’an’ı Kerim’le ilgili bir bibliyografya denemesi yapmıştır.Bunlardan başka Hollandalı müşteşrik R.Dozy ile beraber yürüttüğü çalışmalar sonunda,onun İspanya’daki İslam kültürünün ortaya çıkarılmasına katkıda bulunmasını saglamıs ve boylece aynı yıllarda muslumanların Akdeniz’de oynadıkları önemli rol büyük ölçüde  gözden geçirilerek yeniden ve başlangıcından itibaren değerlendirilmiştir.

Ammari’nin çalışmaları o daha hayatta iken takdir edilmiş ve onun başlattığı araştırmalara sonradan Roma’da ve Palermo’da geliştirilen İslam dünyaso ile ilgili çalışmalarla yeni bir hız ve yön verilmiştir. Eserleri pek az İtalyan edebiyat ve kültür adamına uygulanan bir metotla edizione nazionale(milli neşir)seviyesinde ele alınmış ve ayrıca onun için 100.doğum yıldönümünde armağan çıkarılmıştır.

Amari, adına armağan yayımlanan ilk müteşrik olup ölümünün 100.yılı münasebetiyle de çeşitli toplantılar yapılmış ve eserlerinden bır kısmı yeniden derlenip yayımlanmıştır.

Diyanet İslam Ansiklopedisi