Mevali Nedir Ne Demektir Politikası, Uygulaması

Mevâlî (Ar. i. mevlâ’nın ç.)

Arabça mevlâ kelimesinin çoğulu olup, azadlı köleler demektir. Mevâlî, Arablarda kölelerle hürler arasında vasat bir sınıfı teşkil ederdi. Dört halife devrindeki fetihlerde ele geçen esirler çoğu kere azad edildiklerinden mevâlînin sayısı H.1. asrın ikinci yarısında oldukça kabarmıştı. Emevîler devrinde devam eden fetihler sebebiyle mevâlî’nin miktarı daha da çoğalmıştır. Emevîler, mevâlîyi kendi hizmetlerinde kullanmışlar ve onları hor, hakir görmüşlerdir. Emevîler devrinde takib edilen bu siyaset ve Arab milliyetçiliği mevâlîyi gayr-ı memnun bir kitle haline getirmişti. Siyasî ve idarî iktidarı ellerinde bulunduran Arablar aşırı bir taassupla yalnız azadlı kölelere değil, gayr-ı Arab müslüman halka da (Türk, İran vs.) mevâlî diyordu. Arabların bu politikaları mevâlînin hoşnutsuzluğuna sebeb olmuş ve Emevîıerin aleyhine şiddetli bir cereyanın doğmasına sebeb olmuştur. Abbasî ihtilalinin başarıya ulaşmasında bu gayr-i memnun kitle yani mevâlînin çok büyük rolü olmuştur.

Osmanlı ilmiye teşkilatında ulemanın mevleviyet payesine ulaşmış yüksek sınıfı hakkında da mevâlî tâbiri kullanılırdı.