Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Kütüphanesi -Çarşıkapı-

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Kütüphanesi. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nm İstanbul Çarşikapı’daki külliyesinde tesis ettiği kütüphane.

XVII. yüzyıl sonunda İstanbul’da kuru­lan üç önemli medrese kütüphanesinden biridir. Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’nın Viyana seferinden önce İstanbul Çarşıkapi’da inşasını başlattığı mescid, medre­se, kütüphane, sıbyan mektebi, sebil ve türbeden meydana gelen külliyesini ölü­mü üzerine oğlu Ali Bey 1690’da tamamlatmıştır. Kara Mustafa Paşa, 1092’de {1681) düzenlettiği vakfiyesine külliye içinde kurulacak kütüphaneyle ilgili bazı şartlar da koydurmuştur. Vakfiyeden an­laşıldığına göre Mustafa Paşa bu kütüp­hanenin kitaplarını önceden hazırlatmış ve külliyenin tamamlanmasına kadar ki­taplardan istifade edilmesini sağlamak için geçici bazı düzenlemeler yapmıştır; kitapları Hocapaşa’da yaptırdığı hanın odalarından birine koydurmuş ve günlük 10 akçe ücretle bir hâfız-ı kütübün hafta­da bir gün burayı açarak talebenin kitap­ları okumasına imkân hazırlamıştır.

Ancak külliyenin tamamlanmasından sonra burada faaliyete geçecek kütüphanenin organizasyonuyla ilgili olarak bir düzenleme yapılmadığı gibi kütüphane personelinin tayini cihetine de gidilme­miştir. Muhtemelen oğiu Ali Bey, kütüp­hanenin kadrosunu daha sonraki bir ta­rihte bugün elde bulunmayan ek bir vak­fiye ile teşkil etmiştir. Çeşitli arşiv kayıt­larından bu kütüphanede iki hâfız-ı kü-tübün görevlendirildiği anlaşılmaktadır. Dârülhadis kadrosunda yer alan birinci hâfız-ı kütübe günlük 20 akçe, ikincisine 10 akçe ücret verildiği görülmektedir. Pek zengin olmayan kütüphanenin koleksiyo­nu medrese öğrencilerinin ihtiyaçlarına cevap verebilecek dinî ilimlerle ilgili 500 civarında eserden oluşmaktaydı. Ayrıca Mehmed Seyfi Efendi 1137 (1724-25) yı­lında bu kütüphaneye bazı eserler vak­fetmiştir. Mustafa Paşa, Merzifon’daki külliyesine ve İncesu’da yaptırdığı cami­sinde de birer kütüphane kurmuştur.

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Kütüphanesi’nin kitapları 1248 Zilkadesinde [Nisan 1833] uzun müddetten beri yok­lanmadığı için, ayrıca vakfın nezâretinin yapılan yeni düzenlemeyle Evkâf-i Hümâyun’a verilmesi dolayısıyla sayılmış ve katalogu düzenlenmiştir. II. Abdülhamid döneminde de kütüphanenin bir katalo­gu hazırlanmış [İstanbul 1310] Türkiye Yazmaları Toplu Katalogu [TÜYATOK] serisinde kütüphanenin bir katalogu ya­yımlanmıştır. [Ankara 1984]Bu koleksiyon Cumhuriyet döneminde önce Nuruosma niye Kütüphanesİ’ne nakledilmiş, ardın­dan Beyazıt Devlet Kütüphanesİ’ne taşın­mıştır. Halen bu kütüphanede muhafaza edilen koleksiyonda sekizi Türkçe, on dör­dü Farsça ve 445’i Arapça olmak üzere 467 yazma eser bulunmaktadır.

TDV İslam Ansiklopedisi