Jean Charles de Borda kimdir?

Jean Charles de Borda kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1733-1799) Fransız matematikçi, fizikçi. Geliştir­diği araç ve yöntemlerle, hidrodina­mik, astronomi ve geodezi alanların­da ölçüm tekniklerine katkısı ol­muştur. Jean Charles de Borda 4 Mayıs 1733’de Dax’da doğdu. La Fleche Koleji’nde okudu. Bir süre matema­tik öğretmenliği yaptıktan sonra askerliği seçerek önce istihkâm sınıfına, ardından da hafif süvari birliğine girdi. 1756’da yazdığı Memoiresur le Mou­vement des Projectiles (“Mermilerin Hareketi Üstüne Bir İnceleme”) adlı yapıtıyla Bilim Akademisi’ne üye olarak alındı. 1760’lardan başlayarak, askerliğin yanı sıra akışkanların direnci, hidrolik çarklar ve astrono­mi araçları üzerine araştırmalar yaptı, bu konularda çeşitli yapıtlar yayımladı. 1775’te de Kanarya Adala- rı’nın kesin yerini saptamakla görevlendirildi. Bu amaçla, eskiden yer tayininde kullanılan manyetik yöntem yerine yeni astronomi yöntemlerinden yarar­landı. 20 Şubat 1799’da Paris’te öldü.

Borda, başta yansıma dairesi ve sinyal tekrarlayı- cı çember olmak üzere, astronomi ve geodezide kullanılan bir çok araç geliştirdi. 1792’de Paris’teki saniye sarkacının uzunluğunu belirledi ve sarkacın salınım peryodunu ölçmek için bir yöntem geliştirdi. Hidrodinamik alanında da sıvı ya da gaz sistemlerinin genişlemesine ilişkin, kendi adıyla anılan bir kuramı öne sürdü. Çıkış çapı sabit bir kaptan akan sıvının akışını hızlandıracak bir püskürtücü tasarladı.

Borda, J. B. J. Delambre ve P.Mechain ile (1744- 1804) birlikte bir meridyen yayını ölçmek için kuru­lan komisyona katıldı ve yeni ağırlık ve ölçüm sistemlerine ilişkin çalışmalara önemli katkılarda bu­lundu. Temel uzunluk ölçüsü birimi olan metre, 1791’de kabul edilen tanımına göre, yer meridyeninin kırk milyonda biri uzunluğundaydı. Bu meridyenin uzunluğu ise J.Delambre ve P.Mechain’in geodezi ve astronomiye dayalı ölçümlerinden yararlanılarak he­saplanmıştı. 1799’da ilk standart metreyi yapan E.Le- noir (1744-1832) Borda’mn yönetiminde çalıştı. “Arşiv metresi” adı verilen bu standart, 25 mm eninde ve 4 mm yüksekliğinde, iki ucu arasındaki uzaklığın uzunluk birimi olarak kabul edildiği platin bir çubuk­tu. Ne var ki daha sonraki çalışmalarda bu ilk standart metrenin, dünyanın şekli konusundaki verilerin doğ­ru olmayışı ve geodezi ölçümlerinde önemli hatalar bulunması nedeniyle, yeniden üretilemeycceği ortaya çıktı.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 18. cilt, Anadolu yayıncılık, 1984