II. Bayezid Camii ve Külliyesi -Amasya- Tarihi, Mimari, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Amasya’da II. Bayezid tarafından XV. yüzyıl sonlarında yaptırılan külliye.

Cami ve etrafındaki külliye, Edirne’de olduğu gibi bir akarsuyun, Yeşilırmak’ın kenarında inşa edilmiştir. Külliyenin, ır­mak kıyısında bulunduğundan başka hakkında hiçbir şey bilinmeyen Meryem Ana Kilisesi’nin yerinde olduğu iddiasını destekleyecek herhangi bir ipucu yok­tur. Geniş bir sahayı kaplayan yapı gru­bunun ortasında cami, sağında medre­se, solunda ise aşhâne-imaret ile tabhane bulunmaktadır. Cami, cümle kapı­sı üstünde ve iki yan duvarında bulu­nan üç parçalı inşa kitabesine göre Receb 891’de tamamlan­mıştır. Bu sülüs yazılı kitabeler Ali b. Mezîd adında bir hattat tarafından yazılmış­tır. Hüseyin Hüsâmeddin Bey, inşaatın Bayezid’in tahta çıkışının hemen arka­sından, 886 Receb ayında başlamış olduğunu ileri sürer. Aynı ya­zar, Heşt Bihişt müellifi İdrîs-i Bitlisi”den (ö. 1520) naklen cami ve külliyenin, saltanatın kendisine nasip olmasının bir şükranı olmak üzere başlatılan inşaatı­nın Bayezid tarafından Şehzade Ahmed’e havale edildiğini bildirir. Bu bilgi, Hüsâ­meddin Bey’in tesbitine göre daha son­raki tarihçilerden Âlînin Künhül-ahbâr’ı ile Nişancızâde Mehmed’in Mir’âtü’l-kâ-indfında da tekrarlanır. Cami ve külli­yesinin vakfiyesi 901 Cemâziyelevveli or­talarında yazılmıştır. Vakfiyede külli­ye cami, imaret, medrese ve sıbyan mek­tebinden ibaret olarak gösterilmiştir.

Hüsâmeddin Bey’in tesbit ettiğine gö­re Beyazıt Camii 999 Muharremindeki zelzelede büyük ölçüde za­rar görmüş, kubbe ve kemerleri, imare­tinin de kubbeleri kısmen yıkılmış ve derhal tamir edilmiştir. 1079 (1668-69) zelzelesinde ise tahribat daha büyük ol­muş, kubbeler yıkıldığı gibi her iki ta­raftaki minareler de eğrilmiş, imaret ve tabhânenin kubbeleri çökmüştür. Ancak mütevellisi Merzifon! İbrahim Ağa tara­fından bir yıl içinde bütün zararlar gide­rilmiştir. 1197’de (1782-83) Hacı Ali Ağa adında bir hayır sahibi, caminin ırmak tarafına kışın sıcak su ile abdest alına­bilmesi için musluklar ve su ısıtma yeri yaptırmış, Ayşe Hatun 12Z8’de (1813) bir şadırvan, 1236’da (1820-21) Hacı Os­man Ağa bir sebil, 1256’da (1840) Kapancızâde Hacı Hüseyin Zeki Efendi bir muvakkithâne-kütüphane ile bir şadır­van daha ilâve ettirmiştir. 1909-1911 yılları arasında da Yamuk Osmanzâde ailesi vasiyeti olarak avlu duvarı dibine bir kütüphane ile özel olarak getirilmiş su için yeni bir şadırvan daha inşa edil­miştir. Sultan II. Bayezid’in Edirne’deki külliyesi gibi Amasya’daki de zaman za­man yakınında bulunan ırmağın taşkın­larından zarar görmüş ve hâlâ da gör­mektedir. 1980’deki taşkında cami için­de 70 cm. yüksekliğinde birikinti bulu­nuyordu.

1939’da Amasya’da büyük ölçüde tah­ribat yapan çok şiddetli bir zelzelede Be­yazıt Camii yine zarar görerek son ce­maat yerinin bazı kemer ve kubbeleri yıkılmıştır. 196O’lı yıllarda tamir edilmiş­se de bu tamirin başarılı olduğu söyle­nemez. Evvelce çok harap durumda olan aşhane – imaret ve tabhâne onarılarak yurt yapılmış, sıbyan mektebi ise orta­dan kalkmıştır.