Sosyoloji Tarihi

İdeal Tip Max Weber

ideal tip, değer yargılarından arınmıştır ve din, ahlâk gibi belli değerler sistemini taklit etmez. ideal tipler toplumsal olguları betimleyen yapılar değildir. Ayrıca top- lumsal olgular hakkında varsayımları içermezler. Toplumsal olgulardaki ortak özel- likleri de kendi içinde toplayan bir yapı değildir. ideal tiplerde tipik olmayan özel- liklere de yer verilmez. ideal tipler soyut ve kavramsal niteliğe sahip özellikleri ile gerçek toplumsal yaşamda gözlenen somut olgunun karşılaştırmasını yaparak, benzerlikler saptanmakta ve farklılıkların nedenleri araştırılmaktadır. Weber, ideal tip kavramı ile pozitivist yaklaşımın eleştirisini de yapmaktadır. Çünkü pozitivizm bir olguyu tanımlarken onun en yaygın ve görünür özelliklerini tutarlı bir bütün içinde tanımlamaktadır. Oysa Weber’e göre, ideal tipler birleştirici ve bütünleştiri- ci özelliklerin aksine, bireyselleştirici ve özgülleştirici özellikleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Örneğin, “ekonomik düzen”, “siyasal rejim”, “aile”, “sendika”, “dernek”, “ordu”, “devlet” gibi ilişki ve kurumların ideal tipleri oluşturulurken in- sanların öznel bilinçlerinde bunları nasıl tasarladıkları, nasıl algıladıklarından baş- lanacak ve oluşturulacak ideal tipte bireyselleştirici ve özgülleştirici özellikler önem kazanacaktır (Tolan, 1996, s.38-39; Özlem, 2001, s.170; Coser, 2008, s.206- 207). Sonuç olarak ideal tip:
•    Toplumsal eylemlerin anlamlarından yola çıkılarak akılcı yöntemlerle oluş- turulmaktadır.
•    Bireylerin toplumsal eylemlerinden çok kolektişiklere karşılık gelir.
•    Değer yargılarından arınmıştır.
•    Belirli bir toplumsal olgunun tüm tipik özelliklerini kapsamaktadır.
•    Toplumsal olgunun özelliklerini özgül bir biçimde içermektedir.
•    Hiçbir zaman somut gerçekliğin karşılığı değildir.
•    Kavramsal saşığına gerçek yaşam içinde rastlanmamaktadır.
•    Soyut zihinsel bir kurgu olarak belirli bir toplumsal olgunun saptanması, an- laşılması ve açıklanması için amaç değil, sadece bir araçtır.
•    Hem somut durumlardaki benzerlikler hem de sapmaların belirlenmesini sağlayan çözümleyici bir kurgudur.
•    Karşılaştırmalı çalışma için önemli bir araçtır.