Sosyoloji Tarihi

Değer ilgisi ve Değer Yansızlığı Max Weberin

Weber’e göre konusu ne olursa olsun (insan ya da şeyler) hem sosyal hem de doğa biliminin yöntemi soyutlama ve genellemedir. Ancak doğa ve sosyal bilimler arasındaki farklılıklar kullanılan araştırma yönteminden değil, aksine araştırma ya- pan bilim insanının amaçlarının ve ilgilerinin farklı olmasından kaynaklanır. Ona göre, bilim insanının ilgisini çeken ve araştırmayı amaçladığı özel bir sorun o araş- tırmacının değerleri ve ilgisine bağlıdır. Diğer bir deyişle, araştırılacak sorunun se- çimi “değerle ilgili”dir. Bilinmeye değer olarak neyin kabul edilebileceği, araştır- macı insanın bakış açısına bağlıdır. Ancak “değer ilgililiği” “değer yansızlıktan” ayırmak gerekir (Coser, 2008, s.203-204).

Weber’in anlayıcı sosyolojik yönteminin önemli unsurlarından biri de sosyolo- jik araştırma sürecinin değer yargılardan arınması yani “değer yansızlıktır”. Bilim insanı merak ettiği ve araştıracağı konuyu/sorunu “değerlerle ilişkili” seçebilir. An- cak “değer yansızlık”, araştırma sırasında ortaya çıkan verilere kendi ve başkaları- nın değerlerini dayatmaması anlamına gelmektedir (Coser, 2008, s.204). Weber sosyologların araştırma sırasında, kendi kişisel değer yargıları ile ortaya çıkan top- lumsal gerçekliği karıştırmaması gerektiğini düşünmektedir. “Gerçekte var olan” ile “var olması gerekenin” mutlaka ayrılması gerektiğini savunmaktadır. Ona göre, “değerler” araştırma konusu olabilir; ancak kişisel yargılardan uzak ve arınmış bir şekilde çalışılması gerekmektedir. Weber sosyal bilimlerde kullanılan kavramların değer yargılarından arınmamış olduğunu düşünmektedir. Ona göre, aynı kavrama çok farklı anlamlar verilebilmektedir. Weber bundan kurtulmak için ideal tip ola- rak ifade edilen yöntemsel aracı kullanmaktadır. Bu yöntemsel araç (ideal tip) doğa bilimlerinde kullanılan yasa benzeri kavramlar yerine kullanılmaktadır. Weber ideal tipleri yöntemsel araç olarak bütün sosyolojik analizlerinde kullanmıştır (To- lan, 1996, s.38). Peki, Weberi’in ideal tip olarak nitelediği yöntemsel aracın özellikleri nelerdir?