Hadım Hasan Paşa Külliyesi Tarihçesi, Mimari, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Hadım Hasan Paşa Külliyesi. İstanbul’da XVI. yüzyıl sonunda yapılmış külliye.

Cağaloğlu’nda Kâzım İsmail Gürkan (es­ki Hilâliahmer) caddesiyle Fenârî soka­ğı arasındaki yapı adasının ucunda bu­lunmaktadır.  III.  Mehmed döneminde 1006’da (1597-98) sadrazam olan Hadım Hasan Paşa tarafından yaptırılmıştır. Ha­san Paşa sadâretten azledildikten birkaç gün sonra idam edilerek külliyedeki se­bilin içine veya arkasındaki bir hücreye gömülmüştür.

Mescid, medrese, çeşme ve sebilden ibaret külliye, 1004 {1595-96) yılında ya­pıldığına göre kurucusunun sadrazamlık mevkiine geçmeden önce herhalde dör­düncü vezir olduğu yıllarda inşa edilmiş olmalıdır. Evliya Çelebi medresenin yapı­mıyla ilgili iki manzum tarihi kaydeder: “Sadr-ı bülend-kadr Hasan ki zamanede / Oldur kemâl-i lutfıle cûyâ-yi ehl-i fazl // Ruhî erince medrese itmama zevk edip / Târîh söyledim ona me’vâ-yi ehl-i fazl. se­ne 1004”; “Âsaf-ı sâhib-kerem dâver-i âlî-himem / Mâlik-i seyf ü kalem sadr-ı mükerrem Hasen // Söyledi târihini Rûhî-i sâhib-kelâm / Oldu bu âlî bina bâis-i nâm-ı hasen, sene 1004”. Evliya Çelebi ayrıca medresenin fevkani olduğunu ve altında dükkânlar bulunduğunu söyler.

Ayvansarâyî, dershanesi aynı zamanda mescid olduğundan Hasan Paşa Medre-sesi’ni de eserine almış ve kurucusunun mezarının sebilin içinde bulunduğunu kay­detmiştir.

Hadım Hasan Paşa Külliyesi, bu bölge­de geniş ölçüde tahribat yapan 27 Zilhic­ce 1241 (2 Ağustos 1826) yangınında za­rar görmüş olmalıdır ki II. Mahmud ta­rafından 1247 (1831-32) yılında tamir ettirilmiştir. Aynî’nin bu tamire ait tarih manzumesi medresenin girişi üzerine bir kitabe halinde konulmuştur: “Yaptı bin beşte Hasan Paşa sebîl ü medrese / Suhte olmuş kalmamış nâm ü nişan vesselam // Âlem-i şâhân Han Mahmûd-ı sâhib-icti-hâd / Eyledi ta’mîr onu ehl-i ulûm oldu benâm // Şuğlün olursa usûl-i fıkh ü tef-sîr u hadîs / Ahsenü’l-a’mâlİ ve’l-evkâti ve’l-fazli’t-tamâm // Ayniyâ târîh-i tâm-mın söyledi her talibe / Medrese tecdîd olundu ilme sa”y eyle müdâm, 1247”. Medrese girişinin solundaki çeşmenin ke­meri üstüne de II. Mahmud’un tuğrası ko­nulmuştur. Külliyenin kuruluşunu 1005 (1596-97) olarak gösteren bu kitabenin aksine Evliya Çelebi’deki beytler 1004 (1595-96) tarihini vermektedir. Nev*î-zâde Atâî de Ebû Bekir Efendi’nin Muhar­rem 1004’te (Eylül 1595) 50 akçe ile Ha­san Paşa Medresesi’ne müderris tayin edildiğini söyler (Zeyii Şekâik, s. 673).