Fatih Kütüphanesi Tarihçesi, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Fatih Kütüphanesi. Fâtih Sultan Mehmed’in kendi adıyla anılan külliyede kurduğu kütüphane.

Fâtih Külliyesi Receb 875’te (Aralık 1470) tamamlandığında Fâtih Sultan Mehmed bu külliyenin bünyesinde yer alan sekiz medresenin dördünde (Sinobiyye, Şeyhiyye, Muslihuddin ve Kâsımiyye) birer kütüphane kurmuştur. Külliyeye ait ilk vakfiyede, dört medreseye vakfedilen kitapları muhafaza için günlük 5 akçe ücretle dört hâfız-ı kütübün tayin edil­diği belirtilmektedir. Bu dört medrese­ye vakfedilen kitapların listesi, aynı vak­fiyenin Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan diğer bir nüshasının arka yü­zünde kayıtlı olup bu listede yer alan ki­tap sayısı 300 civarındadır. Daha sonra­ki bir tarihte ve büyük ihtimalle II. Ba-yezid’in saltanatının ilk yıllarında bu dört kütüphane bir araya getirilmiş, ayrıca Ayasofya ve Zeyrek medreselerinde bu­lunan kitaplar da getirtilerek hepsi ca­minin içindeki dolaplara konulmuştur. II. Bayezid tarafından 887 (1482) yılın­da hazırlatılan bu külliyenin Arapça vak­fiyesinde, mescidin batısında medrese­lerdeki müderris ve talebeler için bir yer yapıldığından, buraya konulan kitapları korumak için günlük 6 akçe ücret ala­cak bir hâfız-ı kütüble günlük 4 akçe ücret alacak bir kâtib-i kütübden söz edilmekte ve her ikisinde aranılacak va­sıflarla yapacakları görevler belirtilmek­tedir. Fâtih Kütüphanesi’nin bu iki dö­nemi bazı araştırmacılar tarafından yan­lış değerlendirilerek Fâtih Külliyesi için­de Fâtih Sultan Mehmed tarafından kül­liyedeki medreselerde ve camide ayn ayrı kütüphanelerin kurulduğu ileri sü­rülmüştür. Fâtih Külliyesi’nin 894-895 (1489-1490) yıllarına ait muhasebe bilançolarında sadece cami­deki kütüphane görevlilerinden söz edil­miş, medreselerde ise kütüphaneyle il­gili hiçbir personele yer verilmemiştir. Hoca Sâdeddin, Fâtih Camii Kütüphane-si’nden bahsederken okuyucuların nö­betleşe okuma zahmetinden kurtulma­ları için vakfedilen kitaplardan çoğunun birden fazla nüshası bulunduğunu be­lirtir. Kütüphane katalogu incelendiğinde de bazı eserle­rin birkaç nüshası olduğu görülmektedir. Bu durum, dört medreseden gelen kitapların bir yerde toplanması sonu­cunda ortaya çıkmış olmalıdır.

Çeşitli kayıtlardan, camiye naklinden sonra bu kütüphaneye birçok kişinin ki­tap bağışında bulunduğu, bu arada vü-zerâdan Hasan Paşa’nın, Kâbilîzâde’nin, Hatibzâde’nin, Musannifek’in, Alâiyeli Muhyiddin’in ve Mîşeved Acem’in çok sayıda kitap vakfettiği anlaşılmaktadır. Fâtih Camii Kütüphanesinin II. Bayezid döneminde hazırlanmış bir katalogunda kütüphanede mevcut kitap sayısı 1241 olarak verilmektedir. Kanunî Sultan Süleyman devrinde, 21 Rebîülâhir 968(9 Ocak 1561) tarihinde Semâniye müderrislerinden Hacıhasanzâde Mu-hammed b. Hızır tarafından hazırlanan başka bir katalogda ise kütüphanedeki kitap sayısının 1770’e ulaştığı görülmek­tedir. Bu dönemde kütüphaneye Şeyhzâ-de ve Halebîzâde çok sayıda kitap vakfet­miştir. Kütüphane iki asır boyunca cami içinde hizmet vermiş ve bazı belgelerden anlaşıldığına göre de oldukça iyi korun­muştur. Receb 1155(Eylül 1742) tarihin­de yapılan bir sayımda bu dönemde kü­tüphaneden sadece 110 kitabın kaybol­duğu anlaşılmıştır.

I. Mahmud, Fâtih Camii’nin kıble du­varı bitişiğinde yaptırdığı müstakil kü­tüphane binasına cami içindeki kitapla­rı naklettiği gibi kütüphaneyi de yeni­den teşkilâtlandırmış ve yeni bir çalış­ma düzeni getirilmiştir. Yeni düzenleme ile kütüphanedeki hâfız-ı kütüb sayısı altıya çıkarılmış ve ayrıca bir kâtib-i kü­tüb tayin edilmiştir. Kütüphanenin ko­runması ve temizliği için iki bevvâb ile iki ferrâş görevlendirilmiştir. Tarihçi İz-zî, 26 Rebîülevvel 1155(31 Mayıs 1742) tarihinde büyük bir merasimle açılan ye­ni kütüphanenin “ol semtin talebe-i ulû­munu dahi mesrur u ihya buyurduğu­nu” nakleder. Padişahın, devlet adamlarının ve önde gelen ulemâ­nın katıldığı açılış merasimi, öğle nama­zının kılınmasının ardından Şahîh-i Buhârî hatmiyle başlamış ve dualar, hadis dersi ve vaazla sona ermiştir. Merasimin ardından kütüphane görevlilerine, ule­mâya samur kürkler giydirilmiş ve fakirlere ihsanlarda bulunulmuştur. Ku­ruluş tarihinde kütüphaneye I. Mahmud az sayıda kitap vakfetmişse de sonra­dan yaptığı bağışlarla burada zengin bir koleksiyon meydana getirmiştir. Başlan­gıçta 2000 kitaplık bir koleksiyona sa­hip olan kütüphane daha sonraki tarih­lerde yapılan bağışlar. Şehzade Mehmed Camii’nden ve Galatasaray Kütüphane­sinden getirilen kitapların ilâvesiyle ol­dukça zenginleşmiştir. 1248’de (1832) yapılan bir sayımda kütüphanedeki ki­tap mevcudu 5500 cilt olarak tesbit edil­miştir.

Fâtih Kütüphanesi Cumhuriyet döne­minde de uzunca bir süre I. Mahmud’un yaptırdığı binada varlığını sürdürmüş, ancak 1956 yılında kütüphane binasın­da meydana gelen bazı çatlaklar dolayı­sıyla Süleymaniye Kütüphanesi’ne nak­ledilmiştir. Burada korunan Fâtih Kütüphanesi’nde 5219 yazma ve 319 basma eser bulunmaktadır. Yazma eserlerden 4399’u Arapça, 437’si Türkçe ve 383’ü Farsça, basma eserlerin ise 166’sı Arapça, 143’ü Türkçe, 10″u Farsça’dır.

TDV İslâm Ansiklopedisi