Emine Işınsu kimdir? Hayatı ve eserleri

Emine Işınsu kimdir? Hayatı ve eserleri: Kars’ta doğan Emine Işınsu, Ankara Koleji’ni bitirdikten sonra, Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümünü tamamlamadan ayrılmıştır. Şair ve yazar, Halide Nusret Zorlutuna’nın kızı olan Işınsu, yazıya ve şiire kü­çük yaşlarında başladı. Asker babası ve öğretmen annesinin memurlukları dolayısiyle, Kars, Urfa ve daha birçok Anadolu şehirlerinde bulundu. Bir süre burs alarak Amerika’ya gitti. Gazetelerde fıkralar yazdı. 1969’da “Ayşe” adıyla çıkardı­ğı kadın dergisini “Töre”ye çevirdi. Töre Dergisini, gelenekli Türk Yurdu’nun bir devamı gibi fikrî, edebî, hatta siyasî Türk milliyetçiliğinin bir neşir organı haline koydu.

1981’e kadar on iki yıl olgun muhteva ile yayımladığı bu dergi, 12 Eylül 1980 darbesinden sonra baskı yüzünden ve malî güçlüklerden ötürü yavaşlayınca, “Ey­vallah!” adlı bir veda yazısı ile onu bıraktı. 1981’de, eşi Prof. Dr. İskender Öksüz’ün öğretim göreviyle çağrıldığı Suudî Arabistan’a (Dahran) gitti. Birkaç yıl sonra döndü. Şimdi hikâyeler, romanlar, eleştirmeler yazmaya devam etmektedir. Hikâye, destim, fıkra, ve oyun türlerinde de eserleri olan Işınsu, 1970’lerden bugü­ne üst üste yeni romanlar yazmaktadır. Şiirlerini ilk kitabı olan İki Nokta (1956) da toplamıştır. “Bir Gece Yıldızlarla” (1994) adım taşıyan kitabında, 1974’ten 1991’e kadar, çeşitli yıllarda yazdığı hikâyelerini toplamıştır. Tiyatro oyunları: Bir Yürek Satıldı 1967), Bir Milyon İğne (1967)’dir.

Romanian: Küçük Dünya (1966), Azap Topraklan (1970), Ak Topraklar (1971), Tutsak (1973), Sancı (1974), Canbaz (1981), Kaf Dağının Ardında (1988), Çiçekler Büyür (1989), Atlıkarınca (1990), Cumhuriyet Türküsü (1994), Nisan Yağmuru (1997), Havva (1998)’dır.

Işınsu hakkında şu eserlere bakılabilir: Töre Dergisi, “Edebiyatımızda Işınsu” özel sayısı, 139, Aralık 1982. Gürsel Aytaç: “Çağdaş Türk Romanian Üzerine İnce­lemeler“, (s. 314-328). Mehmet Çınarlı: “Sanatçı Dostlarım” (1979, s. 190-204). Sa­dık Kemal Tural, “Zamanın Elinden Tutmak” (1982, s. 210-219).

İçinde yaşadığımız edebiyat döneminin “tarihini” yazmak, sanatkârların ağ­zından kendileri hakkındaki görüşleri sunmak, imkânını da bize veriyor. Nitekim

“Ortaokul sıralarından beri yazmaktayım. Lise yıllarında 1954’te sanıyorum, ilk şiirim “İnsanlar”…. Eğitim Dergisinde yayımlandı………………………………………………..

Annemden dolayı bir iltimas görmeyeyim diye, soyadımı bıraktım ve ilk iki is­mimi kullandım; Emine Işın su… Şiirlerim alâka gördü, Eğitim Demeği’nin Baş­kanı, rahmetli Mümtaz Turhan Bey, bunların kitap olmasını arzuladı ve demek ilk kitabım “İki Nokta”yı (şiirler) bastı….

Bir ara Eğitim Dergisinin sekreterliğini yaptım… Aradan birkaç yıl geçti, evli­lik girdi araya…. yazıyı bıraktım.

Derken, 1960 ihtilâlinden sonra, zamanın Turizm ve Tanıtma Bakanlığı, bir “Turistik Roman” yarışması açtı… Radyo, bu anonsu tekrarlıyordu… doğrudan ba­na hitap ediliyor gibi geldi ve oturup ilk romanım “Küçük Dünya”yı yazdım. Tu­ristik yer olarak Urfa’yı ele almıştım, Üniversite mezunu, çok hassas bir kızın, ev­lenip Urfa’ya gitmesini ve oradaki yaşantısını hikâye ettim. Kızın iç dünyası ile (ben buna küçük dünya diyordum) Urfa’nın mistik havası arasında bir paralellik kurmuştum… Âdeta cezbe halinde yazıyordum, mekân ve zaman mühim değildi benim için, mutfakta çorba karıştırırken, kızım Elifi bacağımda uyuturken bile yazabiliyordum….

Kendi küçük dünyası içinde masallar ve hayâllerle mutlu olabilen Nur’un, bü­yük dünya ile teması, herhâlde, annesinin ona verdiği derslerle başladı…. Büyük dünyaya uyum sağlamak zordu, hele Urfa’da kendisine yabancı gelen bir iklimde. Oysa Urfa’nın esrarlı, mistik havasında, Nur’un masallarıyla ilgili bir şeyler var­dı…. Bütün bunların üstünde Nur’un aradığı, iç huzuru ve aşktı. Bu aşkı, kocası­nın arkadaşı Murat’ta buldu, ancak ikisi arasındaki bu aşkın, hiç kelimeye dökül­meden arkadaşça devam etmesi… mümkün müdür?

1964’te Ankara radyosunun açtığı radyofonik oyun yarışmasmda “Bir Yürek Satıldı” isimli radyo tiyatrosu ile birinci oldum. 1977yılmda bu oyunun senaryo­sunu TV için yazdım, çevrildi ve oynandı.

Niçin yazıyorum?… Çünkü yazmak, bilhassa roman yazmak beni mutlu ediyor. Mutlu etmekten de öte, yaşama sebebim oluyor. Şu dünyaya beni bağlayan, ço­cuklarımın sağlık ve selâmetinden sonra, roman yazmaktır. Âdeta sebeb-i mevcu­diyetim…. Allah’ın beni dünyaya roman yazmakla görevli olarak yolladığına, sa­mimiyetle inanırım.

Bir konu gelir içimden, meselâ Bulgaristan’daki Türkler’in durumu, yahut sendika olayları…. böyle şeyler; konuyu düşünürken, karakterler doğar, önemli karakterler ekseri kendi isimlerini beraberlerinde taşıyıp getirirler, ben bu isim­leri değiştirmeği uğursuzluk addettiğim için, ne gelmişse, onu yazarım. Derken yazmak istediğim konu hakkında uzun boylu araştırma yaparım, notlar alırım, bu arada yeni gelen bilgiler karşısında, karakterlerimin tavırlarını ve sözlerini, not­lar arasında kaydederim. Böylece birkaç defter dolar ve bir gün ben, romana baş­lamaya niyet ederim. Bu sırada romanın başlangıcını, sonunu ve bazı olayları bi-

liyorumdur, başladıktan sonra romanın gelişmesinde, karakterlerim bir bayii yar­dımcı olurlar bana, bazen romanın sonunu bile değiştirdikleri olur. Bazen sonla­ra doğru doğan bir karakterin, baştaki olaylarla ilgisini göstermek için, başa dö­ner, o karaktere bir de çocukluk ilâve ederim. Çiçekler Büyür’deki Fatma gibi…. Bir romanın yazılış süreci içinde, yazdıklarım; kahramanlarımın başına gelen olaylar, benim o günlerdeki yaşantımı son derece etkiler, çünkü âdeta bu dünya­dan ayrılıp, onların dünyasında yaşamaya başlamışımdır. Benim gerçek dünyam romanın dünyası, şu yaşadığım hayat ise, sanki sun’i olanıdır. Öfkem, mutlulu­ğum, mutsuzluklarım, suskunluklarım hep yazmakta olduğum romandaki olaylar ve kişilerle ilgilidir.

Yazarken yüreğimi koyuyorum ortaya, yüreğim, bütün yürekler gibi sıcak, sa­mimî ve gerçekçidir. Ona ters gelen şeyler yazmak istemem, hiç yazmadığımı sa­nıyorum. Olduğumca, samimîyim. Dil konusuna gelince… işte bana göre, hiç abartmasız ve içtenlikle yazmaya çalıştığım için, ‘Yaşayan Türkçe “yi kullanmaya, böylece “rahat anlaşılmaya” dikkat ediyorum. Konuşma diline yakın olsun diye, zaman zaman cümlelerim kırık ve kesiktir yani, içimden geldiği gibi.

Yazılarımda, sanıyorum, bir tek annemin tesirinde kaldım, ilk romanım Kü­çük Dünya’da, bence bu tesir açıkça görünür… İkinci romanım Azap Toprakları’nda kendi üslûbumu buldum gibi. Bu üslûbun giderek saflaşıp, durulaştığım ve çok aceleci olduğunu farketmekteyim, ancak değiştirmek elimden gelmiyor. Ya­zarken, “benden içeri ben”in emrindeyim âdeta, ağzım yan açık, bir koşu tuttur­muş gibi ve bol bol “sigara” içerek, gönlümün diktesini, makinaya geçiriyorum. Bir roman yazılıp bitince ve hele basılınca, onun karşısında gerçekten bir üçün­cü şahıs gibi oluyorum, o yazılanla benim alâkam kalmamıştır, artık ona yabancıyımdır, iyice hatırlamam bile. Bu yüzden romanlarım hakkında konuşmayı pek beceremem. (Konuşmak zaten benim için, tam bir eziyettir, kalabalık karşısında donup kalmaktır, bu sebepten konuşma tekliflerini genellikle geri çevirmeğe ça­lışır, kurtulamadıklarımda, ise yazdıklarımı okumayı tercih ederim.)

Romanın tarifini yapmak gerekseydi, pek kısaca; “insandır” derdim. İnsanın hayat içinde, iç ve dış (manevî ve maddî) macerası…. Allah’ın yarattıklarının en şereflisi kıldığı insan, karmaşık bir mahluktur; zaman zaman kafası ile duygu bü­tünlüğünü sağlamakta zorluk çeker, kendini bilmez, tanıyamaz, bu yüzden ken­dinden uzaklaşır, kendine yabancılaşır. Özüne yabancı kişi, elbet içinde yaşadığı » topluma da yabancıdır, işte bu yabancılık, yahut tam aksi, kendini bilen kişinin hayata uyumu, insanın hayat içindeki macerasını yönlendirir. Mamafih şu ayı­rım, pek kabaca oldu, insanoğlu bu kadar “ak” ve “kara” olarak ikiye ayrılmıyor, hepsinin kendi mizacına göre, zamana, mekâna ve çevre şartlarına göre yeniden değişen-çakılıp kaldığı duraklan, koşulları, şüpheleri ihtirasları, kıskançlıkları, sevgileri var, ömürlerinin muhtelif duraklarında, değişik olaylar karşısında, muh­telif, değişebilen hisleri yaşıyorlar, bugün sevecen biri, yarın gaddarlaşabiliyor, böylece olaylar da belirleyebiliyor insanı…. Ve bazı insanlar dış maceradan, iç maceraya dönebilerek, arıyorlar ve iyiye, olumluya doğru gelişebiliyorlar…. Bence mühim olan bu arayıştır, bu manevî gelişmedir…. Bütün romanlarımda, elimden geldiğince bu hususa dikkat çekmeğe çalıştım. İnsanın “iyi” yahut “kötü” adına yaptıklarının tamamıyla kendileriyle ilgili olduğunu, iyinin de, kötünün de, kar­şısındaki şahıstan ziyade, dönüp kendilerine geleceğini bilmelerini istedim. Gü­nün modem psikolojisinin insana bakış ve yöntemleriyle dinimizin insanı ele alış tarzı ve telkinlerinin birbirlerine uygunluğunu göstermeğe çalıştım.”

Işınsu, bize gönderdiği mektupta, yukarıda “Küçük Dünya” için yaptığı gibi öbür eserlerini de kısa “çarpıcı” açılardan değerlendirmiştir.

Azap Toprakları: “Balkan savaşından bu yana tükenmeyen; ancak çeşitli po­litikalara bürünen Yunan mezalimi… Batı Trakya’da, kendi kaderlerine terkedil­miş milletdaşlarımıza kim yardım edecek?… Onların umudu Türkiye, oysa Bekir, dede topraklama terketmek niyetinde değil, isteyen, eğer becerebilirse ulaşsın Anadolu’ya. Bekir’in Türklük ve insanlık uğruna verdiği mücadele ancak Batı Trakya topraklan üzerinde olmalıdır ve öyle de olacaktır.”

Ak Topraklar: “Bir zamanlar, Orta Asya’da yaşayan Türk’ün “Kızıl Elma,”sı Anadolu idi…. Yağmur da bu emelle büyümüştü ya babası Bayındır Bey, ne yapar ne işlerdi İstanbul’larda?… Asya Selçuklularından birkaç haber ve Türk’e Anado­lu kapılarını açan Malazgirt Seferi!… O sefere iler ki, gezip dolaştıkları topraklar­da, yolların kendilerine önceden açıldığını görmüşlerdi; Ahmet Yesevî’nin derviş­leri onları bekliyordu artık. Peki Aybala kız, sevdalı mıdır Yağmur’a ki, ettikleri hep nazdır?…”

Çiçekler Büyür: “1976’lardan bu yana, Bulgaristan’da yaşayan milletdaşlarımıza, Bulgar Hükümetlerinin uyguladığı, insanlık utancı politikalar ve kanlı bas­kılar. İlay, bir küçük kadın, bunlara nasıl karşı koyabilir?… Gerçi tabancasmda tek kurşun kalmamıştır, ama silâhı kendisine çevirmek İlay’ın karakterine çok ters bir tutumdur. Oysa, bedenler, beyinler ve sevdalar, bu toprağa gübre olabilir. İş ki çiçekler, her yıl yeniden büyüyebilsin.”

Sancı: 12 Mart öncesinin sıtmalı günleri…. Bu günlerin içinde dal gibi bir de­likanlı ülkücü Dursun Önkuzu; tâ Zile’den Ankara’ya doğru bir sefer… Umut do­ludur çocuk; çünkü memleketine, milletine sevdalıdır… Leylâ’ya duyduğu aşk ise, belki kendisinden bile gizli. Ya Leyla: Türkiye’de bulamadığı çözümleri Ameri­ka’da mı bulacak, yoksa sadece ve basitçe kaçmakta mıdır?…

Canbaz: “Canbaz”, ip üstünde, elinde destek sopası, canı ile oynayan kişi de­ğil midir? Ancak hayatın türlü yüzüne dayanabilmek için, her insanın biraz da canbaz olması gerekmekte… Her insan muhtaç bir destek sopasına… Hele mem­leketin o karışık günlerinde. Sıla hasreti yüklü bir Ali, yerliye gönül vermiş İlhan ve bütün bunlardan habersiz, ancak sevgiyi ve bilgiyi baş tacı etmiş Sevim abla ve Mehmet… Bir de Gülnaz. Onun bütün mücadelesi, kendi küçük sendikası içinde

ve yalnız emekçiler için. Oysa Koçsa, sermayesinin türlü imkânları ile âdeta memleketi idare etme sevdasında, onun tek zaafı, Tülin… Ve ölebilir mi acaba Koç­salar?

Kaf Dağının Ardında: Memleketin karışık zamanlarında, solda şöhret olmuş bir romancı olan Mevsim, maddî yandan da, olağanüstü iyi bir duruma sahipti… Fakat bütün bunlar, devamlı bir arayış içinde bulunan Mevsim’e yetecek miydi? Mevsim’in ruhu açtı ve hayatın kendisine sunduğu maddî imkânlarla doyum bu­lamıyordu. Mehmet, onun için bir roman kahramanı, bir sevda, aynı zamanda ma­neviyat kapısını açan anahtar olacaktı; ama galiba bu anahtar Kaf Dağı ’nın arkasındaydı…. Ve Mevsim, Kaf Dağı’na doğru “Uzun ince bir yolda”, “Temmuz güne­şi altında”, “cam kırıkları” üzerinde yürümeğe başladı. Mevsim’in yolculuğuna, belki modem bir derviş’in kendi içine doğru seyahati diyebiliriz.

Atlıkarınca: Seçim, orada veya burada, şu müessesede, bu kuruluşta, ne fark eder; insanlar hep aynı insanlar olduktan sonra? Pek mi zor “mükemmel”e erişe­bilmek? Nurgün’ün bile bir zamanlar bulaştığı bir za’fı düşünürsek…. Merve ger­çekten sevmekte midir Ömer’i, peki ya Ömer onu?… Gerçek sevda nedir? Yeri var mıdır sanatçı dünyasında?… bu dünya, elbet dedikodular, çekememezlikler dün­yası; doğrusu Nurgün katlanabilmekte… Çünkü artık, kendini tanıyor!….

Bir Gece Yıldızlarla: Emine Işınsu’nun muhtelif dergilerde yayımlanan hikâ­yelerinden bir demet… Halk arasında yaşayan evliya masallarının, Işınsu’nun üs­lûbu bile kâğıda kaleme dökülmesi ve yazarın “aziz” hocası, Hasan Burkay’a sun­duğu gönül selâmlan…

Işınsu’nun kendi eserleri hakkında verdiği kısa hükümler burada bitiyor. Biz bu romancı hakkında 1975’te şunları söylemiştik:

Kısa zamanda üç baskı yapan Azap Topraklan belgeler ışığında ve tam sami­miyetle, Yunan zulümlerine mahkûm bırakılmış Batı Trakya Türklerinin ıstıraplı hayatlarını anlatmaktadır. Ak Topraklar romanı, Edebiyat Cemiyeti’mizce (1971’de) Malazgirt Zaferinin 900. yıldönümü dolayısiyle açılan “Alparslan Edebi­yatı” çığırında meydana getirilmiş, destan-tarih havasında sanatlı bir eserdir. Işınsu bu romanda, Dede Korkut’taki enfes Oğuzca’nın ifade gücünden yararlan­mıştır. Bu eser (o zaman) Alparslan Ödülü kazanmıştır.

Tutsak romanı yine belgeler ışığında, kahırlı ve esir Kerkük Türkünün ıstıra­bını, 1955-1960’larda, Ankara’da geçen, kendi şahsı, aile ve dost çevresi ile de bağlantılı olaylar halinde anlatmaktadır. Sancı romanı 1970 Türkiye’sinin o günden beri hâlâ bitmeyen terör, anarşi, hile, bölücülük olayları içinde kıvranışlarını acı­lı lisanla anlatmaktadır.

Her romanında ayrı üslûplar deneyen, romantik yanı güçlü, duygu ve kırgın­lıkları eserlerine sinmiş, bazı eserlerinde millî ülküyü sanatına da üstün tutan, yurt meseleleri ve canlı politikayı romanlarına cesaretle yansıtan bu yazar, sana­ta susamış genç kitlelerin ilgiyle okudukları, düşünce ve duygu ağırlıklı bir ro­man sanatı sürdürmektedir.

Işınsu, yukarda sözünü ettiğimiz Azap Toprakları‘nda, Batı Trakyalı Türklerin, Yunan baskısı altındaki çilelerini; Tutsak’ta Irak’taki esir Kerküklülerin T.C.’nin ilgisizliği yüzünden katledilişlerini anlattığı gibi…. Çiçekler Büyür (1979)’de de Bulgaristan’da bıraktığımız soydaşların acılarını başarı ile dile getirmiştir. Bu ro­manda anlatılan Bulgar barbarlıkları, komünist rejimle şovenliği kaynaştırarak, gittikçe artan, öldüren, bunaltan ölçülerde 1988-1989’lara kadar tırmanmıştır. İki yüz bin Türk, evlerinden, yurtlarından edilerek, Türkiye’ye zorla götürülmüştür. Nihayet, 1990’larda ancak komünist rejimin çökmesiyle bir kurtuluş olmuş; Türk­lerle birlikte, Pomaklar, Arnavutlar, hatta Bulgarlar bile görece bir hürriyete ka­vuşmuşlardır.

Işınsu, 1985’te beşinci baskısını yapan “Çiçekler Büyür” hakkında Sevinç Çokum’la bir konuşmasında şunları söylemektedir;

“E. IŞINSU – Bilmem “roman” kelimesi yeter mi ki Çiçekler Büyür için?… Bir­kaç hayâli kahramanın dışında, kitapta geçen olaylar gerçek, karakterler hakikî­dir. Hatta Türk soyunun kırım operasyonunu yürüten Bulgar komutanlarının ve milletlerine ihanet hâlindeki bazı Türk gazetecilerinin ismi, değiştirilmeden ve­rilmiştir. Benim için meşakkatli oldu evet, sayısız belge okudum, çoğu gizlice Anadolu’ya ulaştırılmış mektuplardı. Ve kimi kaçarak, kimi resmen gelmiş pek çok göçmen vatandaşlarımızla konuştum, defterler dolusu not aldım, tarihi ince­ledim. Fakat asıl meşakkat, şüphesiz bu hazırlık safhası değil, orada yaşanılan ıs­tırabı, burada yazarken, benim çekmiş olmam. Somut bir acı içindeydim. Tıpça konuşursak depresyon geçirdim, diyebilirim… Niçin mi karar verdim yazmaya. Biliyorsun sınırlarımız dışında yaşayan Türklerle ilgili üç romanım var. Çiçek­ler’den önce, “Azap Toprakları”nda Yunanistan’da ve “Tutsak’’da Irak’ta yaşayan Türkleri ele almıştım. Niçin sınırlarımız dışında yaşayan Türkler?… Bunu soran çok oldu, sanırım bu konu tamamıyla benim mizacımla ilgili bir husus. Maddî ve manevî tutsaklığa; totaliter rejimlerin her türlüsüne ve insanın insana hakareti­ne, eziyetine katlanamıyorum. İnsanın insana ettiğini, hayvanlar birbirlerine et­miyor! Romancı ben olduğuma göre, elbet şiddetli duygularım etkiler yazdıkları­mı ve Türk olduğum için, önce Türk insanının ıstırabını anlatırım. Babam, Bulga­ristan göçmeniydi (General Aziz Vecihi Zorlutuna). Sanırım bu yüzden Bulgaris­tan ’dan gelen soydaşlarımıza, diğerlerinden daha fazla sevgi duyarım. Ayrıca Bul­garistan ’dairi Türkler bana göre, iki türlü tutsaktırlar: Şovenizmin ve Marksizmin.

Çiçekler Büyür’ü bitirdikten sonra, evet, bütün romanlarım sonunda yaşadı­ğım bitkinliği ve hoşluğu yaşadım. Ancak, bu kitaptaki flay, beni bırakmadı…. O hâlâ yaşıyor, hay’ı Anadoluya kaçmış farzettim hep, son olaylar karşısında alaca­ğı tavrı düşündüm.

Canbaz’ın devamı olan ve başlayıp da maalesef tamamlayamadığım “Mehmet” isimli romanımda İlayyer almıştı. Ona dair birkaç pasaj bile yazdım! (Sevinç Ço- kum, Emine Işınsu ile Mülakat: Bulgar Zulmü ve Çiçekler Büyür, Türk Edebiyatı, sayı: 138, Nisan 1985, s. 32-33)

Çoğu, Lozan’daki ihmallerimiz sonunda, “Misâk-ı Millî sınırlan içinde olduk­ları halde yurt dışında bırakarak, başlarına o kadar çok zulüm ve kahır gelmesi­ne sebep olduğumuz soydaşların halini anlatan bu romanlar, görülüyor ki vatan­sever ve hürriyete düşkün, Türk olduğu kadar da “insan” bir ruhun sevgi ve acı­maları ile yazılmıştır. Buna benzer temaların, yalnız Sevinç Çokum’da görülmesi ve günümüzün “usta” romancılarında öyle bir acının üstünde bile durulmaması milletçe duyulan teessürlerin Türk romanına, şiirine ve diğer sanatlarına akset­mediğini göstermesi bakımından üzücüdür. Yazık ki, olumsuz bir eğitim ve dar bakışlı Marksist telkinler sonucu, “çoğu aydınlar” gibi, romancıların da, Türk milletine son ölçüde yabancı düştüklerini göstermektedir. Oysa, bir iki önceki nesle baktığımızda, Ömer Seyfeddin, Mehmed Akif, Yahya Kemal, Nihâl Atsız ve Arif Nihat gibi öncülerin de “Bulgar-Yunan” kötülüklerine ve esir Türk diyarları­na içtenlikle eğilmiş oldukları görülecektir.

Yukarda adı geçen üç eserden (yine ideoloji ve fikir çizgileri bulunmakla bir­likte) “roman” tarafı en güçlü olan Tutsak’tan kısa bir bölüm sunacağım. Tutsak, aynı zamanda Emine Işınsu’nun ilk gençlik yıllarını dolduran acılı ev hayatından da geniş akisler taşımaktadır. Aynı havayı ilk evlendiği günlerde “Urfa mistisiz­mi” içinde yazdığı “Küçük Dünya”da da görüyoruz. O romanda, kocanın ihmal et­tiği; olgunluk ve sevgisini anlayamadığı, hatta azımsamaya ve başka kadınlarla aldatmaya kalkıştığı, ev hanımı Nûr, Tutsak’ta, aynı nitelikleri ve üzüntüleri ile “Ceren” olmuştur. Küçük Dünya’daki küstah koca-bahtsız kadın ve kocasının dostu Murat üçlüsü, Tutsak’ta da kötü koca Orhan, çilekeş Ceren ve Orhan’ın Kerkük’lü amca oğlu Tank üçlüsü biçiminde ön safa çıkmaktadır.

Tutsak romanında, 1960’lı yıllarda geçen olaylarla Türkiye’nin o zamanki siya­sî durumları arasında koşutluklar (Paralel) da kurulmuştur. Kerkük’te olup biten baskı ve zulümler ise oradan misafir gelmiş bulunan Tarık’ın ağzıyla anlatılmak­tadır. Olay, kısaca şudur:

Kaba ve hoyrat davranışları; başka kadınlara aleni yaklaşmaları, şımarık, ben­cil ve adi tutumları ile Ceren’i iyice yıldırıp, kendisinden nefrete sürüklemiş olan Orhan’ın amca oğlu Tank, Kerkük’e gelince, Ceren’in derin ve sessiz ıstırabını az zamanda anlamıştır. Orhan’a hiç benzemeyen tutumları, insan yüreği, tatlı dili ve cefalar içinde gelişen olgun kişiliği ile Tank, Ceren’in gönlünü kazanmıştır. Tıp­kı Küçük Dünya’daki Nur’un, zamanla Murat’a âşık olması gibi.

Tutsak’tan

O yaz, hep beraber gezdiler. Tank İstanbul’u ilk defa görüyordu, hayran olmuş­tu. Boğaz’da, Çamlıca’da, Yıldız Parkı’nda, Topkapı’da, Sultanahmet’te… Ceren, Alev’in elinden tutuyor, Tank, Selim’i kucağına alıyor, sokaklarda keten helvası, dondurma yiyorlar, gülüyorlar, koşuyorlar…. Tarık’ın içinden gelen, yüzüne, göz­lerine vuran, sonra taşıp karşısındakileri sarıveren bir sevinci vardı. Hiçbir sebep yokken, sırf hayatı hissettiği, yaşayan her şeyi sevdiği için sevinirdi. Bu yüzden Ceren, onun yanında kendini, bir sürü renkli balonun birden salıverdiği küçük bir kız gibi hissediyordu. Hiçbir sorumluluğu olmayan hepsini kendi adına taşı­yabilecek birine sahip, rahat bir genç kadın gibi.

Balonlar; saçlarına, kollarına, bacaklarına dokunup dokunup kaçıyorlar, ma­vi gökte süzülüp dönüp tekrar geliyorlardı. Mamafih, bazı bir sızı da geçtiği olur­du içinden: Bütün bunları Orhan’la (kocası) yapmak istemişti. Çocuklarının tıpkı Tarık’la oynadıkları gibi mutlu, neşeli, babalan ile oynamalarını istemişti. Hâlbu­ki Orhan, kansının ve çocuklarının günlerini, hatta gecelerini Tank’a yüklemek­ten memnundu. İnşaat kontrol mühendislerini, sabahlara kadar, o kulüp, bu ga­zino dolaştırıp dururken, Ceren’e:

—      Siz Tarık’la oturun, derdi.

—      Tank sizi gezdirsin.

—      Tank Alev’i doktora götürsün.

—      Tank Ceren’in sergisi ile meşgul olsun.

Tank…. Tank…. uzun geceler geçirdiler Ceren’le beraber… okuyup konuşup güldükleri…. Tarık’ın o çocuksu, sevgi dolu sevincini yaşadıkları. Ceren dikiş di­ker, Tank şarkı söyler, taklit yapar. Ceren resim çalışır, Tank bir köşeye ilişip ona memleket hikâyeleri anlatırdı.

Bu hikâyelerde sevinç yoktu! Balonların hepsi uçup giderdi. Bir KERKÜK ka­lırdı çıplak, san acı…. Ve bir kocaman umut. Ceren’in eskiden de bildiği bir Ker­kük vardı. Vardı. Irak’taydı, o kadar. Orhan orada doğmuştur, sonra ailesi gelip buraya yerleşmiştir. Burası vatandır. Ya Kerkük? Hiç düşünmemişti gerçek.

Kerkük’ün Anadolu’dan da eski bir vatan olduğunu bilmezdi. Bu vatanda elli yıldan beri bir yaranın, gittikçe derinleşip kokuşarak büyüdüğünü yine…. hiç öğ­renmemişti. “Tutsak Türk”, ah böyle birini, Tarık’ı görünceye kadar hiç tanıma­mıştı. (Tutsak, s. 43-44)

Hikâyeleri

Emine Işınsu’nun hikâyeleri çok değil, hikâyecilik üzerinde bir iddiası da yok­tur. Başka bazı yazarlarımız gibi hikâye türünde bir hazırlıktan sonra romana geç­miş de değildir. Bir yandan romanlarını yayımlarken, ara sıra, herhalde çeşni ola­rak,hikâyeler de yazmaktadır. Hisar’da, Töre’de ilk hikâyelerini yayımlamıştır. Türk Edebiyatı dergimizde, yenilerini de yazmaktadır (1988-1991).

Böyle olan hikâyelerinde, sağlam bir yapı, sanat değeri, derinlik bulunmakta­dır. Uzatmayan canlı bir üslûp, kısa cümleler içinde gerçeklerin, felsefelerin, de­rinliklerin hatta “öte”lerin anlatımı görülmektedir. Işınsu’nun hikâyeleri roman­ların küçültülmüşü, romanları da hikâyelerinin büyütülmüşü değildir. Tersine, başka kalemlerden çıkmış gibi Işınsu, bu iki ayrı türde, farklılıklar göstermekte­dir. Hikâyelerinde daha fazla sanatkârdır, demek doğru mu bilmem…. Fakat, bu hikâyelerde “ideoloji”nin, hatta düşüncenin bile üstünde, tam içtenlikle, gönlü­nün istediklerini yazdığı söylenebilir.

Bir Örnek

“Annem için” kaydıyla yazdığı “Kapım Kilitli” adlı şu hikâyesi, Işınsu’nun an­nesi Halide Nusret’le geçirdiği, edebiyat sohbetiyle dolu günleri tesbit ediyor. Ya­zar, duygulan, kaygılan ile kendisini anlatırken şiire, edebiyata tutkunluğunu ve bu konudaki kültürünü de ortaya koyuyor. Bu küçük hikâye, aynı zamanda anne­sinin ölümü gibi bir hicrânı, felsefe plânına geçirerek anlatıyor.

Kapım Kilitli                                                                                                                                      -Annem için-

“Adalardan bir yâr gelir bizlere” Eee?… Hımm; “Gözlere bak, gözlere bak, göz­lere!” Böyle miydi?… Peki devamı? “Ada sahillerinde bekliyorum/Seni yavrum…. seni yavrum… seni….” Aha… tüh, Allah kahretsin; şu ikisi aynı şarkı değil!… Zaten biri türkü idi galiba… ikisi de “adalı” olduğu için karıştırdım.

“Adalı”?… Bir oyun. Faruk Nafiz’in olacak. Ve sonra kendisi Yassıada’da en güzel şiirlerini yazdı. Oysa ben onu hep; “Deniz engin bir sudur tuzlu yeşil dalga­lı” ile, böylesi kötü hatırlarım. “Han Duvarları” ise, suyu sıkılmış romantizm!Ney­se, boş ver belki “Adalı” Faruk Nafiz’in bile değil. – Ona rahmet – Ben karıştırıyo­rum; şarkılar, türküler, şiirler mısra mısra, bazen mısralar dahi kınk dökük, ya­rım. Hafızamı zorluyorum: “Gidelim serv-i revanim yürü… ” Yürüsün bakalım… ne­reye? Çoook meşhur bir mesire yeri! Kafamda gözleri sürmeli dilberler, çifte ka­yık. Kaç çifte kayık, kaç çifte?

“Velhasıl o rüya duruyor yerli yerinde”

O hangi rüya kuzum? Annem derdi ki:

“Velhasıl” hiç de bir şiir kelimesi değil, Yahya Kemal bey, o kadar güzel, yerin­de kullanmış M, burada “velhasıl”dan başka bir kelime düşünülmez, hayır düşü­nülemez! Mükemmeli bulmuş.

Annem, derdi. Annem, okurdu: ‘“Suya versin bağıban gülzarı, zahmet çekme- sün/Bir gül açılmaz yüzün tek, verse bir gülzare su”

“Dest busi arzusuyla ölürsem dostlar…” Annem okurdu. Onun şiirleri, mısralardan ibaret değildi, beyitler, kıtalar… birbiri ardından ışıyan su gibi dökülürdü.

Ben karşılardım: “Karpuzu yar göbeğinden/Hürriyet çıkar içinden!”

Gülerdi: “Akşam yine akşam yine akşam/Göllerde bu dem bir kamış olsam ”

Kızıl yapraklar ve merdivenlerde olmalıydı herhalde… Ve “Bir semt-i meçhul”

“Orada… hemşiredir veyahut yâr”

—      Peki ya “kanlar”ın yeri nerede anne?

—      Ahmet Haşim Bey’in mizacı icabı…

Anlıyorum: İnce, inleyen…. kızıl, piyâle… karanfil: “Yârin dudağından getiril­miş bir katre alevdir.”… “Kuze eylen toprağım, sunun anında yâre su”

Bense kamışları, hasret acısıyla ses veren kamışları hatırlamak istiyorum:

“Dinle neyden gün hikâyet etmede/Ayrılıklardan şikâyet etmede”

“Eyvah ne yer ne yâr kaldı!”

Eskiden ben de şiir okurdum, hatta şarkı söylerdim! İnanabilir misiniz, “Do­kunabilir misiniz mısralanma?” Hayır, dokunamazsınız! Siz beni nerden bilecek­siniz. Fakat anlatıyorum işte; şimdi şarkılarım ve şiirlerim bölük pörçük, yarım. Çünkü… sanıyorum, yani onların tümü, ömrümün bir başka anma takılıp kalmış­lar… geçip giden yıllar arasında birer durak bulmuşlar, oturup kalmışlar ve şüp­hesiz kendi kendilerini tekrar etmekteler.

Hayır, annem tekrar ediyor… Onun sesi, ömrümün bütün duraklarında. Yakın ve çok uzak. Ve bütün mısralar, tam. Oralarda her şey bütün. Burada ben, ileriye doğru yürüyorum, sevdiğim mısraları döke saça. Şarkılarımı, şiirlerimi, türküle­rimi kaybediyorum.

Açılan boşlukları, çığlık dolduruyor. Çığlıklar… ki, onların bestesi yok, hayvan çığlıkları besbelli. Kocaman, yaralı, çirkin bir hayvanın. Hepsi içimde. Bir bağıra- bilsem! Ba-ğı-ra-bil-sem Allah’ım.

Annem demiş ki: “Ağlamak istiyorum kahkahalarla…”

Bir şair dostu kimdi bilemem, bir erkek nazire yazmış: “Gülmek istiyorum hüngürtülerle…” Böyle de neşeliymişler! Fakat o şair dost, nasıl anlayabilir kah­kahalarla ağlamak isteyen kadını? Yap şakanı duygular üstüne, ho… hoo, ho… bravo doğrusu!

Ben demiştim ki: “Zaman bir kocaman anahtar/Aç açabildiğin kadar/Yığınla insan/Yığınla kilit”

Bunu söylerken zamanın çok az bir kısmını yitirmiştim, “gençlik”, diyorlar is­mine, işte hayatın o kısmındaydım. Önümde geleceklerini beklediğim yıllar, vâdediciydi, umut doluydu. Bu kadar da değil, tümü sihirliydi! İhtiyar büyücü, yu­mağını açıyor. Demiştim ki: “O yumak kaderimdir, çabuk aç büyücü, çabuk ça­buk. Meraktayım, her rengi, her ışıltıyı görmek istiyorum bir an evvel. Ver zama­nın anahtarını, ben hükmedeyim ona.”

Çünkü…. sanıyordum ki, yani, zamanın her anı için, bir ayn şarkım ve şiirim var, okuyordum: “Seher çağı/Göğ meşeden/Derdik seni ağ çiçek”

Ağ çiçeklerin, her birini bir başka ân’a hediye ettim. Hâlbuki onlar mısralarımı çaldılar. Ben tümünü birleştirip tek yaptım. Tek dünya, asık suratlıydı. Homur­danıyordu ve uzundu. Gereğinden fazla uzun. Kül rengiydi, hangi yangınların ar­dından kalan? ve onun üzerinde dikenli duraklar, vardı. Elimde kalan şiirler de, o duraklara takıldı. Takılmış.

Şimdi mısralar yarım; bize ne kaldı, “Şu sönen, gölgelenen dünyada?” Bunu bilmiyorum, düşünürken içimde “zevk”e benzer bir duygu kımıldanıyor. Haydi efendim geç!…

“Geç…” dedim, “Geç…” dediler. Yürüyorum, “Zaman, sonbahar!” diyemem, fa­kat çiğnediğim şu san-kızıl yapraklar?… Yaz sonu! Yaz sonu, böyle söylemeliyim.

Çünkü elimde hâlâ bir bahar dalı var! Onu sıkı sıkı tutuyorum ve hatırlamaya ça­lışıyorum: “Adalardan bir yâr gelir bizlere/Gözlere bak gözlere….”

Gözlere… Annemin gözlerine bakıyordum; o ölüyordu ve gözlerinde hiç anlam yoktu. Önce, gözleri öldü.

“Üzerinde türlü otlar bitenler/Ne söylerler ne bir haber verirler. ”

Yok, adalardan gelen hiç kimse yok Bütün vapurlar bir ayrı kıyıya, bütün mıs­ralar, ömrümün bir ayrı noktasına demir atmış.

–   Mesele… diyorum; geriye dönüp, onları toplamak istiyor muyum, istemiyor muyum? “İncecikten bir kar yağar…” Tozar… Tozar… Tozar… Sanki dönmek iste­seydim?… Pöh!

Hem kuzum, niçin taktım aklımı böyle, kim gelirse gelsin adalardan, bana ne…. kapım, çoktaan kilitli. (1985, Dahran)

Romanlarında Özellikler

Emine Işınsu, seçkin romancılarımızdan biri hatta geleceğe kalmaya aday olanlardan görülmektedir. Bu vasfını da, öncelikle, moda akımları Avrupa veya Amerika yazarlarını kopya etmeyip bize mahsus roman cevherini bulmuş olması­na borçludur. Moda akımlara kapılmamıştır. Toplumculuk veya “Köy romanı” adı altında, sefalet sömürüsü ya da kin çığırtkanlığı yoluna gitmediği gibi, milliyetçi düşünceyi de asla tek yönlü, basit, dar bakışlı ve militanca ele almamıştır. Kültür ve araştırmayı ön safta tutan Işınsu, roman sanatını da hayatının manası bilecek kadar ciddîye almaktadır.

Romanlarında yaşıyanlar bizim insanlarımız, bizim çocuklarımızdır. Köyden, taşradan büyük şehre göç, yanlış eğitim, doktrin telkinleri içine düştükleri çevre­ler, onları iyi veya kötü, katı veya uysal, sağcı veya solcu, zengin veya fakir, öğren­ci, işçi, memur, tüccar ve sendikacı yapmıştır. Işınsu o kişileri bulundukları hal­de alır, bugünkü durum, konum veya düşüncelerinin, geçmişteki sebeplerini araştırır. Gerçekte komünist, kapitalist, milliyetçi, sendikacı, hür, esir, kaba saba demeden hepsini sevmektedir. Kahramanlarını sevmeyen ve ciddîye almayan bir yazarın iyi romancı olamayacağı, kin ve küçümseme ile hiçbir yere varılamayaca­ğı zaten bilinmektedir.

Işınsu’nun romanlarında önde gelen vasıf, kolay ve çabuk okunur, yani (Yaşar Kemal’in özenişli deyişiyle) “sürükleyici” olmasıdır. Her kültür ve seviyede insana romanlarını çabuk ve ilgiyle okutabilmek, (üstelik de roman kültüre, düşünce­ye, iddiaya, sanata önem veriyorsa) oldukça zor bir iştir. Ustalık ister:

Yani dili, uslûbu rahat, zengin ve değişiklik dolu olmak ister; fazla uzatmak­tan sakınmak gerekir, az fakat muhtevalı tasvirlere, anlamlı ve gerekli tahlillere ihtiyaç gösterir. Işınsu’nun roman tekniğinde, “iç diyaloglar” geçmişe gidip gel­meler, ölçülü alıntılar, geniş ve doğru müşahede, anlatımda sık sık şahıs değişik­likleri, geniş yer tutuyor. Romanlarında ele aldığı gençlik, sendika, üniversite, bezirgân iş adanılan, gazeteciler, sağ ve sol örgüt ve ideolojiler hakkında gözleme dayalı geniş bilgilere sahiptir. Ayrıca, kişilerin birini kayırıp ötekini yere vurmak, Işınsu gibi iyi bir romancının yapabileceği şeylerden değildir. Konuşma diline ve üslûbuna iyice vâkıf olmadan (ve şive taklidi değil ama) onların dillerini, kelime­lerini, argolarını içine sindirmeden kişilere söyleşmeler (muhavere, diyalog) yap­tırmak da iyi sonuç vermez. Nitekim Işınsu’da bu konuşturma başarısı, kısalığı, yerindeliği ve karakterlerini ruh hallerine uygun söyletişi ile değme romancıyı imrendirecek kırattadır.

Kaf Dağının Ardında romanında Mevsim adlı kahramanın sinirli bir deminde babası ile konuşmasını buna örnek verelim: (olayı, Mevsim anlatıyor)

(Babası) – “Evlenmekten mi korkuyorsun?

Mevsim – Ha işte, olası değil mi, evlenmekten korkuyorum belki, garip mi?

—      Benim gibi biri, yani dört defa evlenmiş biri için korkmak garip sayılabilir mi, ne dersin?

—      Yakaladım.

—      Belki sorun budur, senin dört kez evlenmiş olmandır…. Dedim.

—      Kim bilir….

Her zamanki gibi savunmaya geçmedi, omuzlarını silkti, itiraf etti.

—      Evlenmek bir hadise, zor ve zorlu bir hadise…. Mamafih, annen yaşasaydı, annen….

—      Onu da boşardın!

—      Hayır kesinlikle hayır. Annen başkaydı, çok hoştu, çok yumuşaktı, kadındı, tamdı, bütündü.

—      O tammış, sen de. Ya ben? Ya ben nasıl çıktım aranızdan böyle yanm yama­lak böyle eksik püksük?

—      Sen eksik püksük değilsin, sadece sanatçısın!

—      Sadece kelimesinde bir küçümseme mi var, yoksa “sanatçı”da mı?

—      Olmaz olaydım!

–    Meselen evlenmek değil ki….

Der demez ben yüksek sesle, hatta bağırarak:

—      Tabiî değil, diye cevap verdim. Kim takıyor evlenmeyi ve de Ömer’i: Sorun, beni evliliğe iten yani Ömer’in önerisine evet dedirten, parmağıma şu rezil parlak halkayı taktıran neden…. Neden….

Elimi yüzüne doğru uzattım:

–         Bak allasen bak; ben böyle yüzük, pırlantalı yüzük takacak insan mıyım? Şu bacağımdaki kot var ya, bin yıllık, sen Avrupa’dan getirmiştin, şu kazağımı?”

(Kaf Dağının Ardında, 1988, s. 6-7)

Görüldüğü gibi iç diyaloglar ve söyleşmeler sayesinde, baba ile kızı iyi tanıyo­ruz. Adamın ilerde vak’a içinde gelişecek olan pişkinlik ve vurdumduymazlığı ile Mevsim’deki telâş ve sıkıntının çelişkisi de gayet iyi anlaşılıyor.

Romanlarını insan üzerine kuran Işınsu, halkımızın temel felsefesi olan İslâm ve tasavvufu, tarihten süzülen değerlerimizi, devamlı araştırmaktadır. Alafranga­sı, züppesi, yapıcısı, yalancısı, âşıkı, isyankârı, taşralısı, şehirlisi, solcusu ve sağ­cısıyla tanıdığı “aydın”lan tek tek ve yığın halinde romana getirmektedir.

Işınsu, eserlerini, sinirleri gergin bir havada “yazdığını” söylüyor. Yazılarına sinen kaygı, acıma ve öfkeden de bu anlaşılıyor. Çünkü, bu yazar Türkiye’nin me­selelerini, kendi özüne bir dert gibi ele almakta, hatta kendisine dert edinmekte­dir. Yazarken huzurlu değildir.

Bir “kadın romancı” olarak Işınsu’nun tutumu, kendisine yaşıt birçok meslek­taşından kesinlikle farklıdır. Bu kitapta tanıyacağımız bazı kadın romancılar “feminizm”i hemen sadece seks, “cinsel özgürlük,” aile ve nikâh baskısından kurtul­mak, biçiminde değerlendiriyorlar. Müslümanlığın aile bağlarını sıkılaştırmak, nikâh mecburluğu getirerek, kadını çocuk makinası gibi görerek “esir ve köle” haline koyduğunu kabaca ileri sürüyorlar.

Işınsu ise elbet kadın haklarını ve kadın haysiyetini önde tutmakla birlikte; kadını öz evinde ve çocuklarının yanında tasavvuru tercih etmektedir. Aydın ol­duğu ölçüde, kadını, halkın hizmetinde olarak da düşünmektedir. Romanlarının çoğunda kaba, bencil, inceliksiz, biraz küstah erkekler yaşatması, belki de, çok genç iken yaptığı evlenmede, bazı tavırların, kadınlık onuruna ve sanatkâr ruhu­na aykırı düşmesinden ileri gelmektedir.

Kaf Dağı’nın Ardında

Işınsu’nun gittikçe gelişen romancılığına bir örnek olarak Kaf Dağı’nın Ardında’yı seçiyorum. Bu roman, bir bakıma Işınsu’daki tereddütlerin, değişmelerin ve gelişmelerin de hikâyesidir. Nitekim “Mevsim Öz” adındaki hanım, türlü çevrele­re girip çıktıktan, insanları ve aşkları tanıdıktan sonra, bu dünyada mutluluk bu­lunamayacağını anlamış gibidir. Aranan güzel hayat ve özlenen sevgili (Mehmet) birer kuruntu ve hayaldir. Mevsim’in hiç bir yerde bulamadığı iç huzûru, olsa ol­sa Kaf dağının ardındadır. Yani masallarda, belki “İdeler âleminde” bulunabilir. Kendi oluşumu ile Mevsim Öz arasındaki benzerliği düşünen Işınsu, bu romanı için, “manevî biyografimdir” diyor.

Büyük bir güven ve inançla, lekesiz yüce hayatı aradığı halde asla bulama­mak, yüzyıllardan beri insanlara hayal kırıklığı olmuştur. Birçok halk hikâyeleri gibi masallar da bu temi işlemiştir. Yahya Kemal’in “Mehlika Sultan” adlı man­zum masalı da “idealin” gerçekte mümkün olmadığını anlatan şaheserlerden bi­ridir. O şiirde:

“Mehlika Sultan’a âşık yedi genç” güzellikte, meleklikte eşi olmayan “muam­ma güzel” Mehlika Sultan’ı bulmak üzere, “gece şehrin kapısından” çıkarlar….

Fakat “Bu emel gurbetinin yoktur ucu. Daima yollar uzar kalb üzülür. Ömrü oldukça yürür her yolcu, varmadan menzile bir yerde ölür.”

Bu böyledir ama insanlar, yine de Mehlika’nın hayali ile avunurlar. “Mehlika’nın kara sevdalıları,” “çıkrığı yok bir kuyuya” varırlar. ‘Korkulu gözlerle suya bakarla’. Su çekilmiş gibi rüya olur. “Ufku çepçevre ölüm servileri” sarar, ama , “Bu hazin yolcuların en küçüğü “yine de, Mehlika ile nişanlanmak üzere “gümüş bir yüzüğü, parmağından sıyırıp suya atmak”tan kendini alamaz.

Bu Mehlika Sultan şiiriyle Kaf Dağının Ardı romanı arasında benzerlik kura­bilir. Şiirdeki “Mehlika” bu romanda “Mehmet’tir.

Yani, Mevsim Öz’ün hayal ettiği sevgili ve mutluluk odur. Edebiyatımızla iç içe yaşamış ve edebî derinliklerimizi iyice sindirmiş bulunan Emine Işınsu’nun bu romanı ile Şeyh Galib’in “Hüsnü Aşk’ı arasında da ilişkiler kurulmuştur, (bk. Alaattin Karaca, “Bir Yazarın Masalı, Kaf Dağının Ardında”, Millî Kültür, sayı: 83, Nisan 1991)

Şeyh Galibin kahramanı Aşk’ın, İlâhi sevgiye lâyık olmak için başına gelen belâ ve cefalar sayısızdır. Onu maddenin ve şehvetin kuyularına doğru çeken dev­ler, cinler olduğu gibi, onu kötülerden kurtaran Gayret, Sühan (söz) gibi yardım­cıları da vardır. Aşk’ı, İlâhî güzelliğin, (“Hüsn”ün) uzağına çekip “Diyâr-ı Kalb”e varmasına engel olmak isteyenler ise müthiş cadılar, dehşetli Kış, “Deryâ-yı Atef vs. dir.

Aşk neden sonra Kalb Diyârına varır. Sühan ona: “Artık cadılar, devler, gulya- baniler, dedikodular geçti, Hüsn ile Aşk bir oldular. Hadi, sana vuslat göründü” der. Fakat vuslat nedir? Şeyh Galib’in, Kalb Diyarına (fenafillâha, İlâhi sevgiliye) ulaşan kahramanı Aşk da anlatılmaz bir yere varmıştır. Tıpkı “Kaf Dağının Ardı” gibi…. Nitekim Hüsn ü Aşk, (sadeleştirdiğimiz) şu mısralarla sona ermektedir.

“Sühan (söz), Aşk’ı, Hayret’e teslim eder. O, elinden tutarak götürür. Vuslat perdesi açılır. Bundan ötesi görünmez olur. Söz, artık sükûta, sessizliğe ulaşmış­tır.”

(“Hüsn ü Aşk, adlı eşsiz mesnevinin yorumu ve ondan parçalar için (Bk. Türk Edebiyatı, Cilt II, s. 743-747)

Bu romanı, yalnız, devrinin bazı basın çevrelerini, “ilerici veya gerici” denilen gençleri, siyasî ideolojik yorumlan, insan tanıtma ve ruh tahlillerini iyi anlattığı için seçmedim. Edebiyatımızın klâsiklerinden nişan verdiği için de önemli bul­dum. Daha da çekici tarafı: Işınsu uzun yıllar boyu gönülden inandığı ve o doğrul­tuda; ciddî ve güzel eserler ortaya koyduğu “ideoloji”yi de “Kaf Dağı”nda yargılı­yordu. Kendisi demek olan Mevsim Öz”ün etrafında insan oğlunun tereddüt ve şüphelerini, ayrıca zaman içinde sezdiği noksanlarını da ele alıyordu.

Emine Işınsu, Sevinç Çokum’la 1985’te, “Çiçekler Büyür” üzerine yaptığı ko­nuşmada, “başlayıp da bitiremediği bir romanından şöyle bahsediyor

S.  ÇOKUM – Şu anda yazmakta olduğunuz bir eser var mı?

E. IŞINSU – Evet, biraz önce başlayıp da tamamlayamadığım “Mehmet” isimli romandan bahsettim ya, işte şimdi bitirmek üzere olduğum roman, “Mehmet’i yazmak isteyip de, bir türlü yazmayan bir kadın romancının hikâyesi! Hayır, mad­de plânında otobiyografi değil, mânâ plânında ise, otobiyografi denilebilir. Bu ka­dar bilgi yeter, değil mi? İsmi “Kaf Dağı’nın Ardında’’

Adı geçen iki şaheserin yanı sıra, Işınsu’nun, annesiyle birlikte okuyup çok sevdiğini bildiğimiz “O Belde” şiiri ile Kaf Dağı’nın ilgisi de kurulabilir. Hâşim’in o şiiri de “inşam” olduğu kadar, Hâşim’in mizacına ve insanlardan kaçma meyli­ne pek uygundur. “Hayalî bir kıt’ada bulunan o belde”de, “kadınların hepsi, ya kız kardeş, ya da sevgilidir.” İşte el değmemiş o âlemde yaşamayı Ahmet Hâşim gibi Mevsim Öz de zaman zaman istemektedir.

Romanın konusuna bakarsak: Mevsim, başına buyruk, bağımsız, kendi âle­minde kendi duygu ve düşüncelerini yazmak isteyen bir “kadın yazar” dır. Gerçe­ği ve gerçek aşkı arıyor. Onları bulmak isterken, onu ‘İdeal’den (Mehmet’ten) uzağa düşülmek isteyen kişilerin ve çevrelerin engelleri ile karşılaşıyor. Onlara zaman zaman kapılıyor. “Buldum” sanıyor, bir süre aldanıyor. Fakat ne iyi ki, gönlünde, kafasında daima uyanık, daima Kaf Dağının Ardında’ki Mehmet’e yö­nelmiş sağduyu ve duyarlık vardır. Bu “aldı selim ve hissi selim” zamanı gelince, onu gafletlerinden uyarıp iyiyi aramaya yöneltmektedir. Bu suretle “Mehlika Sul- tan”a doğru devamlı gidiş içindedir. Bu yüceliğe, Işınsu (Mevsim) hangi yoldan gidecek? Dinle mi, tasavvufla mı, başka bir yolla mı? Bu cihet, herhâlde “telkin- ci” olmamak için açık bırakılıyor. Fakat, romandaki Mevsim’in ölümsüz gerçeğe, Yunus Emre’yi de yücelten kanatlarla ulaşmak istediğini sezdiren çokça malze­me bulunmaktadır.

Şeyh Galibin “Aşk”ına olduğu gibi, Işınsu’nun Mevsim Öz’üne de “Kalb diya­rı” için yardımcı olanlar vardır. Bunların başında Mevsim’in her sıkıntısına tatlı yumuşak sözleri ile yetişen (mürşid) Tahir Hoca bulunur. Devler, Cadılar, Gulyabaniler, nasipsizler gibi Mevsim’in olgunlaşmasına engel olmaya çalışan kişiler ve çevreler de vardır, bunlar arasında:

Babası, sonunda silâh kaçakçısı olduğu anlaşılan, maddeci, duygusuz bir adamdır. Sanatkâr kızını kendi egoist kalıbına dökmek istemektedir. Orçun diye bir genç, fizik güzelliği, güçlü gövdesi, militan görüşleri ile Mevsim’in akımı bir müddet çelebilmiş. Fakat, onu “Mehmet”ten koparamamıştır. Sağcı telkinciler vardır. Solcu sanat çevreleri vardır. Bunların hepsi, Mevsim’i basitliğe, alelâdeli­ğe, bencilliğe ve moda fikirlerine doğru çekerler. Fakat çirkin davranışları ve aç­gözlülükleri yüzünden bunu başaramazlar.                                                                          *

Aşağıda bu fasılları ele alan bölümleri sunarak romanı anlatmaya çalışalım:

Kaf Dağının Ardında’n

“Arkadaşlarım mı?

Burası biraz karışık. Belki birkaçı; fakülteden, Kulis’ten, Papürüs’ten, Sanat galerilerinden şuradan buradan, tanıdığım birkaçı fakat daha ziyade şöyle bir tanıştıklarım ve onların arkadaşları…. Böylece uzaktan gördüğüm veya ismini bile işitmediğim kimselerle, kendi evimde tanıştım! Geceleri bende toplanmak, moda hâline geliverdi. Aramızda, o zamana kadar pek aşina olmadığım samimî, hatta lâubali bir hava büyüyordu. Birbirimize, “sen”, “ulan”, “kızım”, “oğlum” diye hi­tap etmek doğaldı. İlk gecelerde yadırgadığım bu hitaplara sonra ben de alıştım, ilk geceler yadırgadığım küfürlü konuşmalara sonra, ben de katıldım. Hemen hepsi, “Mevsim, bu gece ne yemek var?” diye sormayı veya “Bakı azalmış yahu… ” diye beni azarlamayı tabiî görüyorlardı. Buzdolabımda her zaman dışardan alın­mış mezeler ve bolca içki bulunduruyordum.

Derken bir gün, baktım ki her gece buzdolabını doldurmak bende bir kaygı hâline dönüşmüş. “Aman çocuklar aç kalmasınlar!” Gerçi sofra hazırlamıyordum, her gelen dolaptan bir tabak alıp, dolduruyor, bir bardak çıkarıp, dolduruyordu. Bulaşığa karışan yahut yardım teklifinde bulunan ise, hiç yoktu. Sabaha karşı, bulaşıkları bidondan incecik akan suyla yıkarken, kendimi pek sinirli ve yorgun hissetmeğe başladım. Bazen bulaşıktan sonra bir sehpanın yahut minderin altın­da unutulmuş kirli birkaç tabak veya bardak buluyordum ve içimden ağlamak ge­liyordu. Hele hele gelenlerden birtakımın, benden veya konuşmalardan ziyade meze ve içki faslı ile ilgili olduklarını hissedince, daha bir sıkıldım.

Çalışmalarımın düzeni bozulmuştu, doğru dürüst yazacak zaman bulamıyor­dum, okumaya yine, hiç vaktim yoktu. Birkaçı bende yatıp kalkmaya niyetlenin­ce, baktım bu işin sonu iyice kötüye varacak… Bir şeyler yapmam gerekti, ama ne? Doğrusu bu, babama danışmayı istemiyordum.

Tahir Hoca olsa belki; “Ne güzel… derdi… verebileceğin insanlar var, sen de ve­riyorsun, Allah’ın bir lütfü dur bu sana, ver kızım, çünkü evin bir tekke olmuş.” İyi hocam, iyi de tekkelerde bir vazife taksimi varmış; alan alır, elinden geleni de ve­rirmiş. İnsanlar boş oturup, dedikodu yapmazlar, bir anlamlı işle, sanatla, zenaatle meşgul olurlarmış…. Benim arkadaşlar, almayı iyi biliyorlar, bol bol konuşma­yı da. O kadar. Bir şey yaptıkları yok, ne doğru dürüst bir eser eleştirisi, ne zah­meti bölüşme önerisi. İyi vereyim, ben vereyim de… nereye kadar? Mevsim, tüke­nip yok olacak bu arada. Eğer tükenmek, yazgımsa… sizin bahsettiğiniz gibi aşk­ta, yahut kendi işimde yazarak tükeneyim. Bulaşık yıkamak veya ev temizlemek, oda toplamakla değil! Evet biliyorum, tekkelerde kişiye helâ da temizletirler, odun da toplatırlar…. Belirli bir olgunluk düzeyine erişebilmek için, lüzumludur her biri ancak böyle bir ortamda mı?… Diyecektir ki “Eğer şuurluysan, her türlü ortamdan alacakların bulunur, vardır….”

Tahir Hoca ile yaptığım tartışmadan, vazgeçiyorum!

* Emel Hanım’a sorsam, o, “Sen ne istiyorsun?’’ derdi. Cevabım: “Bu kadar sık gelmesinler ve gelenler içki ve yemek için değil, benim için gelsinler.” olurdu…. O hâlde benim için gelmelerini sağlamalıydım, belki yemeği ve içkiyi kaldırmak pahasına! Misafir kabul edebileceğim günleri belirlemek., ve.

Yapabilir miydim?

Zor oldu, uzun uzun düşünmeler, plânlar sonucu oldu ve bana bir hayli utanç verdi ama oldu!…. Bir gece çalışmalarımın aksadığından, bundan böyle ancak hafta sonlan konuk kabul edebileceğimden ve içkiyi keseceğimden bahsettim. Ben, bildikleri gibi içmiyordum, sırf onlar için aldığım rakı ve votkanın parası ise, büt­çemi zorluyordu! Oda çok kalabalıktı, herkes bir hava tutturmuş, kendi âlemin- deydi. İkide bir bende kalma arzusunu ortaya vuran Ayten:

–    Hey… diye bağırdı… duymadınız, susun bakın Mevsim ne dedi.

Sesi cırlak ve yüksekti. Hepsi susup, bir ona bir bana baktılar. Sözlerimi, kırık dökük tekrarladım. Adamakıllı utanmıştım, yüzümün kızardığını hissediyordum. Önce, kimse konuşmadı, derken Erdal:

–    Bravo be, erkek kızsın Mevsim… dedi… ee, sömürülmenin de bir sının var­dır, dimi anacığım?

–     Sömürülmek mi bilmem… dedim… ben akşamlan çalışırdım, şimdi artık… yani çalışamıyorum, ev işi boğazıma dayandı. Sizler gittikten sonra, buraları te­mizliyorum, bulaşıkları yıkıyorum, sabaha karşı uyuyup, öğlen uyanıyorum, ken­dimi toplar toplamaz, çiçek pasajına koşup meze ve içki alıyorum, sonra teker te­ker gelmeğe başlıyorsunuz ve yazamıyorum işte.

—Ay güzelim, babacığın sana bir hizmetçi tutmadı mı.

Ayten sormuştu, saflığıma geldi, cevap verdim:

–    Yardımcı kadın, haftada bir kere geliyor.

—Haftada bir kere geliyormuş, vah zavalhm! Vah biçarem, meğer ne yaman bir durumun varmış da, haberimiz yokmuş. Mevsim, şu ülkede, haftada bt kere yar­dımcı kadın tutabilen kaç şanslı ev kadını vardır, senin bundan haberin var mı?

–    Ben ev kadını değilim ki çalışıyorum.

Sim Genç:

–     Ooo tabiî çalışıyorsun!… dedi, güldü: Ayda birkaç öykü döktürüyorsun çok önemli. Ya her gün dışarda çalışıp, sonra eve gelip kocalarının ve çocuklarının boklarını temizleyen kadınlar?

Gerçek duygum olmamasına rağmen, terslenmek için olsa gerek:

–    Bana ne onlardan be… dedim… Size, kendi durumumu içtenlikle anlattım ve doğrusu anlayış bekledim.

Bülent Bozok:

–    İşte senin sorunun bu… dedi… “Bana ne. ” diyorsun ya, öyle. Sana ne! Sen ki, büyük patronun kızısın, bir elin balda diğeri yağda, çalışanlardan, emekçilerden, bizler gibi sanat işçilerinden sana ne! Şurada her gece evinde toplanarak, seni bi­linçlendirmeğe çalıştığımızdan bile haberin yok. Aslında kızım olay, senin bize hizmetin değil, bizim sana hizmetimizdir. Seni yetiştirmeğe, bilinçlendirmeğe ça­lışıyoruz. Boşa çaba. Sana ne. Öykülerin yayınlanıyor, eleştirmenler senden söz ediyorlar, şu yaşında bir ünün var. Ötesinden sana ne değil mi Mevsim Öz?

Lâfların karşısında utanmam tamamıyla geçti galiba, öfkelendim, bu kez öfke­den kızardı yüzüm:

–      Ne bilinçlendirilmesi, ne hizmeti be… dedim. Şurada üç ay mı, beş ay mı ol­du, sanatçı ve basın ağası dedikodusundan başka bir şey dinlemedim. Adam çe­kiştirerek mi bilinçlendireceğim sanıyorsun beni, yoksa açık saçık fıkralarınla mı… Hem neyin bilinci kuzum, bozuk düzen yıkılmalı! Peki yıkılmalı, ne yapıyor­sunuz bunun için, hani eylem? Lâf lâf… Sömürüye son, peki tamam. Fakat sîzler, ee demin belki dedim, şimdi düşünüyorum da, siz sömürüyorsunuz beni!

(Kaf Dağının Ardında, 1988, s. 79-82)

Aşk ve Orçun

“Aşk, şahsiyetlerden fedakârlık etmeden, bir olabilmekti” Böyle bir teklikte insan olmanın mânâsı ve hürriyet vardı. Ve sevgi yapıcı bir güçtü, güçtü… kısır, engelleyici korku getirici hasta bir duygu değil!

Bütün bunları ona, dilimin döndüğü kadar anlattım. İfade kuvvetim yazarken iyidir de, konuşurken kötüdür. Orçun dinledi, dinledi ve:

-Sonuç… dedi… sen, seksin doruk noktasını tanımlıyorsun.

İfademin kötülüğüne rağmen, beklediğim cevap bu değildi, “Anlayamıyorum”a bile razıydım! Ona dedim ki:

–       Belki haklısın, seksin doruk noktasında şu söylediklerim vardır, bilmiyo­rum. Yanaşmıyorum o işe, çünkü mânâsında yaşayamadığımı, maddede yaşamak istemem önce.

Sonra Orçun, uzun uzun aşkta mânâ ve madde ayrılığı olmadığını, ikisinin be­raber yürüdüğünü anlattı. Eğer onunla yatmayı kabul etseymişim… “Korkuyor­sun!” diye noktaladı sözlerini.

–       Korkuyorum belki, belki korkmuyorum fakat hayır!

O gün, yan dargın ayrıldık.

Gece, sevgi üzerine yazmayı tekrar düşündüm. Yıllar önce, “Tahir Hoca’yı an­latayım.” istemiştim, vazgeçmiştim. Bu sefer, babam geldi aklıma. O adam, sevgi­yi biliyor, yaşıyor… desem? Eksik bir şeyler var gibi, yoksa fazlalıklar mı? Gör­kemli bir bencillik ışıldamakta! Nankör müyüm? Sualler zincirinin kesin bir ce­vabı yok.. Dedim ki, Hoca ile babamı tek kişide birleştirsem? Çözüm uygun gel­di ve yine de… dedim, yüksek sesle ilâve ettim: “Benim Mehmet’im!”….

Orçun biraz zayıflamasının ve sakallarının dışında her zamanki Orçun’du. Pek ‘yakışıklı, sevimli ve ısrarcı. Ne var ki ben, eski ben değildim! Hangi perdeler kalk­mış, ne biçim pencereler açılmış ki, Orçun denen kalıbın içini görebiliyorum. Bomboş bir kovuk, ağaç ne denli iri ve hoş görünürse görünsün, kovuk derin ve büyük. O ise kendinden emin, rahat…

Konuştu… konuştu. Evlendikten sonra hayatımızın ne kadar anlamlı ve güzel geçebileceğini anlattı. Ben, eskiden yaptığım gibi, uzun boylu tahlile, aşk anlayı­şıma, izaha girmedim, sadece:

-Hayır.

Dedim. Hayır! Hayır!

Orçun tahmin edemeyeceğim kadar bozuk ve kırgın ayrıldı.

O gittikten sonra, bir bavulun üzerine oturup, düşündüm. Bugün karşılaştığım Orçun’u, daha o ilk gece göremez miydim? Belki evet, belki hayır. Eğer görebil­seydim, bir macera yaşanmamış olacaktı, ben, o büyük, sessiz, derin ıstırabı çek­meyecektim. “Nasibimde bu ıstırabı yaşamak varmış.” deyip kesmedim, “Bir ba­kıma erkekler karşısında kendime fazla güveniyordum, herhalde burnumun sürtülmesi gerekiyordu.” dedim. “Belki âşık olmaktan korkuyordum, bu korkunun geçmesi lâzımdı.” dedim. En mühimi, Orçun, beni aşk üzerinde düşündürmüş, şöyle yahut böyle bir şeyler duyurabilmişti. Kendimi bir hayli seçebiliyordum ar­tık, bazı anlarda Mehmet’e ulaşabilmiştim. “Fakat şimdi yaşamakta olduğum öf­ke ne?”

Tahir Hoca: “Hâlden hâle geçersin, hepsi birer imtihandır olgunluk yolunda. ” derdi. İlâve ederdi: “O’nun yolunda…”

(Kaf Dağının Ardından, 1988, s. 157,192-193)

KAYNAK: TÜRK EDEBİYATI 5. CİLT, AHMET KABAKLI, TÜRK EDEBİYATI VAKFI YAYINLARI, İSTANBUL