33Sosyoloji Sözlüğü

Din ve Ritüel

Din ve Ritüel
Ritüel nedir?

Her dinin iki kısmı vardır; birinci kısma teorik, ikinci kısmına dinin pratik kısmı, diyebiliriz. Dinin teorik kısmını teoloji veya dinin felsefesi olarak niteleyebiliriz. Mesela Hitit dinindeki teori nedir, yahut dinin ana fikri ya da felsefesi nedir? ‹nsanların hayatında olabilecek iyi ve kötü fleylerin tanrılardan geldiği, tanrıların efendi ve insanların da köle konumunda olduğu, insanların tanrılara ancak iyi hizmet ettikleri zaman iyi ve sağlıklı bir hayata kavuflabilecekleri, aksi halde bir efendi kölesini nasıl cezalandırırsa tanrıların da onları aynı flekilde cezalandırabileceği fleklinde bir düflünce, mesela Hitit dininin ana felsefesi olarak düflünülebilir. Böyle bir düflünce yapısı çok tanrılı dinlerde olduğu kadar, tek tanrılı dinlerde de dinin felsefesi olabilir. Mesela Hıristiyanlıkta trinite dediğimiz, teslis dediğimiz üçleme, yani Meryem, ‹sa ve Ruh-ül Kudüs üçlüsü dinin esas yapısını oluflturur. Ayrıca Müslümanlık dininin teolojik doktrini kabul edebileceğimiz, Hıristiyanlık ve diğer dinlerden farklı baflka bir olgu olan, Allah’ın tek ve ebedi olması, doğmamıfl ve doğurtmamıfl olması da Müslüman dininin doktrini olarak ortaya çıkıyor. Bunu da ‹slam’ın ana felsefesi olarak kabul edebiliriz. Dolayısıyla, her dinde bir teorik kısım vardır, fleklinde düflünebiliriz. Bahsettiğimiz dinin aynı zamanda inanç kısmıdır. Bunun yanı sıra bir de bu inancın uygulama kısmı vardır ki, o da ibadettir. Yani inanç ve ibadet, dinin teori ve pratik kısımlarını oluflturur. Farklı bir ifadeyle, teori=inanç ve pratik=ibadet’tir.

‹badet ya da yeni Türkçe’si ile ‘tapınma’ nasıl yapılacaktır. Tapınmanın her dinde belirli kuralları olduğunu görüyoruz. Kilisede yapılan her türlü ayinlerin, camideki namazın, sinagogdaki ibadetlerin hepsi birer tapınmadır ve bu tapınmanın nasıl yapılacağına dair bir yönetmelik vardır. Yani bunların hepsi bir ritüele bağlı olarak yapılır. Ritüel kelimesi, Latince ritus’tan gelir. Ritualis ise ‘ritüele ait’ demektir. Ritüel, bu tapınma iflleminin nasıl yapılacağını gösteren bir yönetmeliktir. Ritüelin esası her zaman aynı ifllemin yapılması ya da tekrarlanması ve her ayrıntının aynı kalmasına dayanır.

Yani namaz kılarken düflününüz ki; ne zaman hangi namaz sûreleri okunacaktır, ne zaman rükû, ne zaman secde yapılacaktır; bunların sırası bellidir ve değiflmez. Diğer dinlere de baktığınız zaman rahibin ne zaman ve nasıl bazı dinsel ifllemleri yerine getireceği bellidir ve bunlar her zaman aynı flekilde tekrarlanır. Örneğin; bir papazın, buhurdanı ne zaman sallayacağı, ne zaman yerinden kalkacağı, ne zaman dua okuyacağı hep bellidir. Bütün ayrıntıları ile öğretilmifltir ve bu öğreti iflini ritüel dediğimiz kavram yapar ve bunlar hiçbir zaman değifltirilmez. Bu değiflmez uygulama çoğu ilkel insanda iflin “inanç” kısmından önde gelir. Pascal’ın deyifliyle “diz çök, dua et, inanırsın!”