Dimitri Sergeyeviç Aniçkov kimdir? Hayatı ve eserleri

Dimitri Sergeyeviç Aniçkov kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1733-1788) Rus düşünür ve eğitimci. Dinsel inançların doğal kökenleri sorununu incelemiştir. Kazan’da doğdu. Moskova’da öldü. İlk gençlik dönemi ve ailesi konusunda yeterli bilgi yoktur. Öğrenimini tamamladıktan sonra 1770’lerde Mosko­va Üniversitesi’nde matematik, felsefe ve fizik okuttu. Matematik, fizik ve geometri dalında yazdığı kitaplar­la geniş bir ün sağladı.

İncil’de geçen doğaüstü olaylara eleştirici bir gözle bakması nedeniyle üniversitedeki tutucu öğre­tim üyeleriyle anlaşmazlığa düştü; kilisenin suçlama­ları sonucu hakkında soruşturma açıldı. 20 yıl süren bu yargılama, ölümünden bir kaç ay önce sonuçlandı. Bir söylentiye göre, dinle ilgili eleştirilerini içeren yıkıcı ve ahlaka aykırı görülen kitapları Moskova Meydanı’nda yakıldı.

Aniçkov, 13.yy Avrupa Aydmlanmacıları gibi dinde doğmacılığa ve skolastik düşünce yöntemine karşı çıktı. Dinle ilgili inançların doğal kökenini bulmaya çalıştı.

Aniçkov’a göre, inançların da kaynağı doğa olaylarıdır. Uygarlığın yeterince gelişmediği çağlarda yaşamış ilkel insanların, nedenlerini bilemedikleri doğa olaylarını birtakım gizli, doğaüstü güçlere bağla­maları, aradan geçen uzun süreler içinde birer gelene­ğe dönüşmüştür. Bu gelenekler yaygınlaşarak genel geçerlik kazanmış, değişmez bir inanç varlığı ol­muştur.

Bilginin kaynağı doğa ve doğa varlıklarından sağlanan duyumlardır. Gerçek olan özdek ve duyu verileriyle bu özdekten alınan izlenimlerdir. Duyum­lardan kaynaklanmayan inanç varlıklarının gerçekliği, geçerliği söz konusu değildir. Düşünme yeteneğinin oluşturduğu kavramlar da duyu verilerinden kaynak­lanır. Doğal nesneler dışında kalan inanç varlıklarını gerçek saymak, insan doğasına aykırıdır.

Ona göre Descartes, Leibniz gibi, bilginin kay­nağını insan usunun özünde, doğuştan bir varlık olarak yorumlayan bilgilerin kuramı doğru değildir. Doğuştan bilgiyi, usun deneyden gelmeyen verilerden oluşturduğu ileri sürülen bilgiyi ve bu tür bilgiyle ilgili kavramları gerçek sayan görüş doğru olamaz. Ayrıca Leibniz-Wolff felsefesinde kaynağını bulan tanrısal evren uyumu kuramı da geçerli değildir. Ruh ölümsüzdür, evren yaratıldıktan sonra kendi yasaları­na göre varlığım sürdürür.

Aniçkov’un ruh ve evrenin yaratılışı konusunda­ki görüşlerini kilisenin baskısı sonucu ortaya attığı söylenir.

Rus düşüncesinde özdekçiliğin öncülerinden sa­yılan Aniçkov’un ruh ile evrenin yaratılışı konusun­daki görüşleriyle çelişkiye düştüğü ileri sürülürse de, kendinden sonra gelen özdekçi Rus aydınları üzerin­de etkisi büyüktür.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 6. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983