An Lu-Şan kimdir? Hayatı ve eserleri

An Lu-Şan kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (703-757) Çinli komutan. Çin ordusunda su­bayken T’ang hanedanını devirmiş ve kısa bir süre imparatorluk yapmıştır. Doğu Türkleri’yle kaynaşmış bir Özbek ailesin­den geliyordu. 716’da Doğu Türkleri’nin Hükümdarı Kapağan Kağan’ın ölümü üzerine iç karışıklıklar başlayınca, An ailesi Çin’e sığındı. Çin İmparatorlu­ğu’nun sınır politikası gereğince sınırlarda yabancı askerler görevlendiriliyordu. An Lu-Şan Çin ordusu­na girdi ve kuzeydoğu sınırında görev aldı. Ordu içinde yükselmesi Başbakan Li Lin-fu döneminde oldu. Kuzeydoğu sınırına sürekli akınlarda bulunan Kitanlar’a karşı birçok sefer düzenledi. 737’de büyük bir yenilgiye uğradı. Bu nedenle ölüme mahkûm edildi ama daha sonra affedildi. 742’de kuzeydoğuda­ki P’ing-lu bölgesinin askeri yöneticisi oldu. Bu yıllarda sık sık başkente giderek Başbakan Li Lin-fu ile iyi ilişkiler kurdu ve güvenini kazandı. 751’de Kitan üzerine düzenlediği sefer büyük bir yenilgiyle sonuçlandı. Ama sarayla olan iyi ilişkileri nedeniyle yaşamını kurtarabildiği gibi askeri görevlerini de korumayı başardı. 752’de Li Lin-fu ölünce, hem imparatorluk sarayında, hem de sınır bölgelerinde denetimi ellerine almak isteyenler arasında mücadele başladı. Yaşlanmış olan imparator Hsüantsung bu kargaşalığa son vere­cek güçte değildi. An Lu-Şan üç sınır bölgesini kendi komutası altına alarak imparatorluğun en güçlü ko­mutanı durumuna geldi. 755-756 kışında T’ang hane­danına başkaldırarak ordusuyla başkent üzerine yü­rüdü, imparator güneybatıya kaçtı. An Lu-Şan 756’da kendini Büyük Yen hanedanının imparatoru ilan etti. Başkenti almış olmasına karşın kente girmedi ve Lo-yang kentinde kaldı. 757’de kendi oğlu tarafın­dan öldürtüldü.

An Lu-Şan’ın ölümünden sonra başkaldırı hare­keti sürdü. Ama, bu hareketler 763’te T’ang haneda­nının geleneksel müttefiki olan ve Doğu Türkleri’nin yerine geçen Uygurlar’ın yardımıyla bastırıldı. An Lu-Şan’ın başkaldırısıyla ortaya çıkan kesinti dışında T’ang hanedanı, Çin’i 618-907 arasında yönetti ve bu dönemde Çin’in kültürel ve siyasal yaşamında önemli gelişmeler oldu. Ancak başkaldırı Çin’in içte ve dışta zayıflamasına yol açtı. Merkezi yönetim gevşemeye ve yeni bir toplumsal yapının ilk belirtileri ortaya çıkmaya başladı. 907’de T’ang hanedanının sona ermesiyle Çin on ayrı bölgesel devlete bölündü ve ancak 960’da Sunglar tarafından yeniden birleştirile­rek yeni bir toplumsal örgütlenmeye gidildi. Bu nedenle An Lu-Şan’ın başkaldırısı, bu iki dönemi ayıran bir çizgi olarak değerlendirilir.

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 6. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983