Cumhuriyet İlanı Kararı (İsmet İnönü Anlatıyor)

Bir akşam, 28 Ekim 1923 akşamı gene köşkte toplandık. Hükümet teşkil olunamıyor. Nasıl olacak? Bunun gibi konuşmalar… Uzun boylu münakaşalardan sonra Atatürk;

“— Yarın bu meseleyi esasından halledeceğiz, İsmet Paşa kalsın. Onunla çalışırım, ben.” dedi. Gittiler. Biz ikimiz oturduk. Nedir, neye müstenit Cumhuriyet ilân edeceğiz? Çalışmamız beş saat sürdü. Aramızda hiç bir münakaşa konusu olmadı. Mesele hazır bir haldeydi. Vakti gelmişti. Yarın yapılacaktı. Atatürk:

“— Yarın bunu çıkaracağız” diye tekrarladı. Arkadaşlarına, yakın arkadaşlarına da söylüyordu. Kafasında hazırlıyordu. Masanın başına geçtik. “Türkiye Devleti Cumhuriyettir”, işte, şöyle olacaktır, böyle olacaktır. Hilafet kalıyordu. “Hâkimiyet kayıtsız, şartsız milletindir”. Esaslar, bu metni yazdık. Meclis’ten büyük heyecan içinde çıktı. Tepkiler ancak daha sonra başladı ve hepsi yenildi… İşte, Cumhuriyet’in hikâyesi.
İsmet İnönü, Türkiye, Ajans-Türk yayını (Ankara. 1973)