Cevri Çelebi Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

ÇEVRİ ( ?-1654)

Osmanlı Divan şairi, hattat. 17. yy’ın önde gelen şairlerindendir.

İbrahim Çevri Çelebi İstanbul’da doğdu, aynı kentte öldü. Kaynaklar iyi bir öğrenim gördüğünü belirtir. Geçimini hattatlıkla sağladı. Hat sanatını Yenikapı Mevlevihanesi’nde Abdi Dede’den öğrendi. Talik ve talik kırması yazıda büyük başarı gösterdi. Mevlevi tarikatına girerek mesnevi şârihi Ankaralı İsmail Rüsuhi Dede’ye bağlandı.

Çevri Çelebi Divan’ını sağlığında düzenlemiştir. En zengin nüsha kendi el yazısıyladır ve Kayseri Raşid Efendi Kütüphanesi’nde No: 1286’dadır. Divan’ın bir özelliği içinde tevhid ve münacaatların olmayışıdır. Tarihler bölümünde devrinin çeşitli olaylarını saptayan dörtlükler vardır. İstanbul’un cami, tekke, çeşme, köprü, han, hamam, köşk gibi yapılarının canlı tanımları bu tarih dizelerinde görülür. Selimnâme adlı yapıtını Bitlisli Şükri’nin 1523’te yazdığı Selimnâme adlı mesnevisinden yararlanarak 1627’de yazmıştır. 4300 beyitten fazladır. Yapıt Yavuz Sultan Selim’in Trabzon valiliği zamanından başlayarak önce Gürcülerle sonra babası ve kardeşleri ile olan mücadelelerini; tahta çıktıktan sonra Safeviler ve Memlukler’le giriştiği savaşları konu edinir. Yavuz’un menkıbeleş-miş yaşamöyküsüdür. Aynü’l-Füyüz adlı yapıtı, Yusuf Sineçak Dede’nin Cezire-i Mesnevi adlı yapıtının şerhidir. Yusuf Sineçak’ın mesneviden anlam bütünlüğünü gözeterek seçtiği beyitlere beş Türkçe beyit ekleyerek şerhetmiştir. Hall-i Tahkikat, Mevlânâ Celâleddin Rûmî’nin mesnevisinden seçtiği kırk beyte beşer beyit ekleyerek meydana getirdiği bir terkib-i bend’dir. Hilye-i Ciharyar-ı Giizîn, Hakanî Mehmed Bey’in Hilye’sinden esinlenerek yazdığı 145 beyitlik bir mesnevidir. Yapıt münacaat, naat ve girişten sonra dört halifenin niteliklerini sayar. Hakanî Hilye’de Hz. Muhammed’in maddi niteliklerini ve sıfatlarını anlatır. Çevri Çelebi ise kendi yazdığı Hilye’ye dört halifeyi de katmıştır. Melhame, Selahaddin Yazıcı’mn 1408’de yazdığı Şemsiyye adlı yapıtının Çevri tarafından yeniden yazılmış biçimidir. Havadaki değişikliklerin neden olabileceği olayları konu edinir. 1635’te yazdığı çok tanınmış bu yapıtı 3617 beyittir. Nazm-ı Niyaz, on iki ayın özelliklerini anlatan 200 beyitlik bir mesnevidir.

Edirneli Mahmud Örfi’ye ait olduğu kanıtlanan Çevri Tarihi ile Tercüme-i Pend-i Attar ve Tercüme-i Ahval-i Hace Hafız-ı Şirazı adlı yapıtlar uzun süre Çevri Çelebi’nın sanılmıştır.

Çevri Çelebi, 17 yy’ın çok yönlü bir şairidir. Mevlânâ Celâleddin Rûmî’ye derin bir sevgi ile bağlıdır. Şiirlerinde hezel, yergi, mizaha yer veren simge ve mazmunlara rastlanmaz. Dili sadedir. Ancak 17. yy’a kadar dile yerleşen Arapça ve Farsça sözcükleri kullanmıştır. Divanında devrin büyüklerine yazdığı kasidelerinde kendini aşağılayıcı dizeler yoktur. Terkib-i bendlerinde Bağdadlı Ruhi’nin etkisi görülür. Hatta Ruhi ile Ziya Paşa arasında köprü görevi yapmış sayılabilir. Gazellerinde ise Nefi’nin etkisinde kalmıştır. Ganizade Nadiri, Fuzuli, Şeyhülislam Yahya ve Nevi’nin gazellerini tâhmis etmiştir.

•    YAPITLAR: (başlıca) Divan, (ö.s.), H. Ayan (haz.), 1981; Selimnâme, (Millet Kütüphanesi, Manzum No. 1310); Aynü’l-Füyûz, (ö.s.), 1852; Hall-i Tahkikat, (ö.s.), 1852, (Aynü’l-Füyûz ile birlikte basılmıştır); Hilye-i Ciharyar-ı Güzin, (ö.s.), 1876; Melhame-i Çevri, (ö.s.), 1875; Nazm-ı Niyaz, (İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, T.Y. 714).

•    KAYNAKLAR: S.N. Ergun, Türk Şairleri, III, 1944; O.F. Köprülü, “Çevri Tarihi’nin Mahiyet ve Kıymeti”, Tarih Dergisi, I, 1949; Naima, Tarih, II, 1734; Süleyman Sadeddin, Tuhfe-i Hattatin, 1928; Ş. Tekindağ, “Selim-Nameler”, Tarih Enstitüsü Dergisi, I, 1970.

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi