Çerkez Ethem Kimdir Hayatı, Ayaklanması

Çerkez Ethem. Asker, Kurtuluş Savaşında Kuvayı Milliye dönemindeki Kuvvei Seyyare’nin kurucusu (D. Emreköy, Bandırma 1885 – Ö. Amman, Eylül 1948) .

Ailesi ve Eğitimi

Bandırma’nın Emre köyüne yerleşmiş Şapşığ çerkez oymağından Ali Bey’in beş oğlunun en küçüğüydü; ağabeyleri, İlyas ve Nuri beyler Rum eşkıyalarıyle çarpışırken ölmüşler; Reşit ve Tevflk beyler de, 1901 ve 1902 yıllarında Harbiye’yi bitirerek subay çıkmışlardı. Reşit Bey çeşitli cephelerde çarpışmış, Batı Trakya Türk Cumhuriyet’inde görev almış: 1919’da da Meclisi Mebusan’a Saruhan milletvekili olarak katılmış, oradan Birinci TBMM’ye geçmişti.

İyi bir eğitim görmeyen Çerkes Ethem, ağabeyleri (Reşid ve Tevfik) gibi subay olmayı çok istiyordu. Bu sebeple 19 yaşında subay okuluna girmek için İstanbul’a kaçtı. Bakırköy Süvârî Küçük Zâbit okuluna kaydoldu. Okulu birincilikle bitirip, başçavuş olarak terhis oldu. Daha sonra astsubaylığa yükseldi. Balkan Savaşına Süvârî Kıt’ası kumandanı olarak, Bulgar cephesinde (Çatalca’da) katıldı ve yaralandı, kıdem zammı ve madalya aldı.

I. Dünya Savaşı ve Kuvvei Seyyare

Birinci Dünyâ Savaşı başlayınca, Eşref Kuşçubaşı’nın yönettiği ağabeyi emekli yüzbaşı Reşid Bey ile Pan-Turanist Teşkîlât-ı Mahsûsaya alındı. İran içlerinden geçerek, Afganistan üzerinden Orta Asya’ya ulaşmak için yapılan gerilla seferine katıldı (1916). Aynı teşkilâtın Irak harekâtında da bulundu. Yeniden yaralanarak Bandırma’da köyüne çekildi.

15 Mayıs 1919 İzmir’in Yunanlılarca işgâli üzerine, 1919 yazında etrâfına topladığı Çerkes gençlerinden oluşan ve bir yıldan uzun bir süre Anadolu’da tek önemli vurucu güç olan Kuvvei Seyyare’yi çete kurdu ve yönetti. Sâlihli’deki kuşcubaşı Eşref Beyin çiftliğini karargâh yapan Çerkes Edhem, Yunanlılara karşı büyük bir mücâdeleye girişti. Üstüste kazandığı başarılar şöhretini ve kuvvetlerini arttırdı. Kuvvetleri çevrede en büyük Kuvây-ı Milliye teşkilâtı hâline geldi.

I. Anzavur, II. Anzavur, I. Düzce ve Bolu ayaklanmalarını bastırdı (1920). Yozgat’taki I. Çapanoğulları Ayaklanmasını bastırdı. Çerkez Ethem’in isyancıları yargılamadan derhal infaz etmesi TBMM üyeleri ve İstiklal Mahkemeleri tarafından onaylanmıyordu. Çerkez Ethem, Ankara valisi Yahya Galip Bey’i I. Çapanoğulları Ayaklanması’yla ilgili olarak yargılamak istiyordu. Ancak Buna Mustafa Kemal mani oldu. Bu isyanları bastırdıktan sonra, Ankara üzerinden Ege’ye dönüşünde büyük bir törenle karşılandı. Şöhreti iyice artarak millî kurtarıcı gözüyle bakılmaya başlandı.

1920 yılının sonunda 20. Kolordu ve Komutanı Ali Fuat (Cebesoy) Paşa ile birlikte Gediz Muharebeleri’ne katıldı ve TBMM kuvvetleri, Gediz’i geri alarak, İzmir’in İşgalinden sonra ilk defa Yunanlıların işgal ettikleri bir bölgeden geri çekilmelerini sağladılar. Bu olaydan sonra Venizelos Hükümeti düştü.

İsyanı ve İdam Kararı

(Çerkez Ethem Ayaklanması, Nedenleri, Bastırılıması)

Bu sıralarda TBMM, düzenli ordunun güçlendirilmesi ve Kuvây-ı Millîye birliklerinin düzenli orduya katılması husûsunda kararlar almıştı. Bunun için de batı cephesine İsmet Beyi (İnönü) komutan atadı. Ancak İsmet Beyin komutası altına girmek istemeyen Çerkez Ethem, bu kararlara uymayınca iç çekişme başgösterdi.
İsmet Bey, İzzeddin Çalışlar komutasında bir birliği Çerkes Edhem üzerine gönderdi. Yer yer çatışmalar oldu.

Bu sırada Yunan kuvvetleri de harekete geçerek Bozüyük ve Bilecek’i işgâlden sonra Eskişehir’e doğru ilerliyordu. Kütahya ve çevresinde bulunan Çerkez Ethem’in askerleri düzenli ordu birliklerince dağıtıldı. Bu mağlûbiyet üzerine 1921 ocak ayı ortalarında Yunanlılar’a sığındı; önce bir süre tedâvi gördüğü İzmir’e ve oradan Atina’ya gönderildi.

Ankara İstiklâl Mahkemesi, 9 Mayıs 1921’ta ağabeyleri ve yakın adamlarıyla birlikte, Ethem Bey’in de gıyabında verdiği kararda “müsellâhan taklibi hükümet cürmünü irtikâp ederek düşman tarafına firarı”ndan dolayı idama mahkûm etti.

Daha sonra Almanya’ya, Kahire’de yaşadı ve nihâyet Ürdün’e ağabeylerinin yanına gitti. 1948 Eylülünde Ürdün’de öldü.

Lozan Antlaşması’ndan sonra, Çerkez Ethem ve ağabeyleri Yüzellilikter listesine konulmuş, Türkiye’ye girişleri yasaklanmıştı. Yüzelliliklerin affından sonra yurda dönmeyi kabul etmedi; Reşit ve Tevflk beyler Çerkez Ethem in ölümü üzerine yurda döndüler ve ölünceye kadar Türkiye’de yaşadılar.