Burhaneddin el Merginani Kimdir, Hayatı, Eserleri, Hakkında Bilgi

Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî el-Mergînânî (Ö. 593/1197) el-Hidâye adlı eseriyle tanınan Hanefî fakihi.

Mâverâünnehir’de Fergana bölgesine bağlı Mergînân şehrinin Riştân köyünde doğdu. Hz. Ebû Bekir’in soyundan olup çeşitli âlimler yetiştiren bir aileye men­suptur. Leknevî, el-Hidaye’n’in matbu nüshasının başına koyduğu biyografide MerginânîYıin 8 Receb 511’de [5 Kasım 1117] doğduğuna dair bir rivayet nakle­der. Ziriklî’nin verdiği 530 (1136) yılının, Merginânî’nin kendilerinden ders aldığı hocaları Sadrüşşehîd’in 536 (1141-42), Necmeddin en-Nesefî’nin 337 yılında öl­dükleri dikkate alındığı takdirde yanlış olduğu anlaşılır.

Merginânî, Şemsüleimme es-Serahsî-den ders alan anne tarafından dedesi Ebû Hafs Ömer b. Ali ez-Zenderâmasî, Necmeddin en-Nesefî, Sadrüşşehîd, Alâeddin es-Semerkandî’nin öğrencisi Ziyâed-din Muhammed b. Hüseyin el-Bendenîcî, Şemsüleİmme es-Serahsî”nin öğrencisi Osman b. Ali el-Bîkendî, Ebû Muhammed Ziyâeddin Sâid b. Es’ad el-Mergınânî ve Kıvâmüddin Ahmed b. Abdürreşîd el-Buhârî gibi hocalardan okudu. Başta fıkıh olmak üzere hadis, tefsir, Arap dili ve ede­biyatı alanlarındaki bilgisiyle tanındı. Kay­naklarda “imam, hafız, muhakkik” gibi sıfatlarla anılmakta, çağdaşları Kâdîhan, Burhâneddin Mahmûd b. Ahmed el-Buhârî, Zahîrüddin Muhammed b. Ahmed el-Buhârî ve Ahmed b. Muhammed el-Attâbî gibi âlimler tarafından ilmî dira­yeti dile getirilmektedir. Taşköprizâde, kendisini Hanefî mezhebi içerisinde ashâb-ı tercihten sayarken Leknevî onun mezhepte müctehid kabul edilmesinin daha doğru olacağını, son dönem Os­manlı âlimlerinden Seyyid Bey ise kitap­larının meselede müctehid olduğuna şa­hitlik ettiğini belirtmektedir. Merginânî’nin öğrencileri arasında oğulları Celâleddin Muhammed ve Nizâmeddin Ömer yanında Şemsüleİmme el-Kerderî, Celâleddin Mahmûd b. Hüseyin el-Üsrûşenî ve Ta’Hmü’l-müte’allim müellifi Zernûcî gibi âlimler bulunmaktadır. 14 Zilhicce 593’te [28 Ekim 1197] vefat eden Mer­ginânî Semerkant’ta defnedildi.

Mergînânî, el-Hidâye’ûe fıkıh konula­rının tasnifiyle ilgili olarak önceki Hanefî hukukçularının sistematiğine bağlı kal­makla birlikte zaman zaman farklı düzen­lemeler de yapmış, meselâ nafakaya dair hükümler nikâh bölümünde ya da müs­takil bir bölüm halinde ele alınırken Mer­ginânî bu konuya talâk kısmında temas etmiştir. Onun diğer hukukçulardan farklı görüşler benimsediği de görülmektedir. Kocanın İktidarsızlığı durumunda söz ko­nusu edilen bir yıllık bekleme süresinde güneş takviminin esas alınması gerekti­ği şeklindeki görüşe karşılık Merginânî ay takvimini dikkate al­mıştır.