Balat Hamamı Nerede, Tarihi, Mimari, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Balat Hamamı, İstanbul’da Balat semtinde XV. yüzyıla ait hamam.

Haliç kıyısında aynı addaki mahallede, Mimar Sinan’ın eseri olan Ferruh Kethü­da veya Balat Camii’nin yanında bulun­maktadır. Yakın tarihlerde buraya Ça­vuş Hamamı da denilmiştir ki yanlıştır. İstanbul’un en eski hamamlarından biri olan bu tarihî eserin ne zaman ve kim tarafından yaptırıldığı şimdiye kadar bi­linmiyordu. R. Ekrem Koçu. Sultan II. Ba-yezid’in ilk saltanat yıllarında, hatta bel­ki de Fâtih Sultan Mehmed devrinde ya­pılmış olabileceğini ileri sürmektedir. Gerçekten Fâtih’in bir vakfiyesinde, kur­duğu hayrata gelir sağlamak üzere ya­pılan hamamlar arasında, bir Balat Ka­pısı Hamamı ve ayrıca bir de Çavuşbaşı Hamamı vardır. Bunlardan birinin bu­günkü Balat Hamamı ile aynı olabileceği tahmin edilmektedir. Evliya Çelebi bu­rayı Balat Hamamı adıyla kaydettiği gi­bi 1288 (1871) tarihli, hamamlara dair bir belediye nizamnamesinde de birinci sınıf hamamlar arasında Balat Hamamı adıyla anılmıştır. Hamam Balat Kapi-sı’nın evvelce bulunduğu yerin tam kar­şısında olduğuna göre Fâtih evkafındaki Balat Kapısı Hamamı olması çok kuvvet­le muhtemeldir. E. Hakkı Ayverdi ise bu hamamı Çavuşbaşi Hamamı olarak ad­landırmakta ve Tahtaminare Mescidi ya-nındakini de Balat Kapısı Hamamı ola­rak göstermektedir ki hatalıdır. Adı ne olursa olsun bugün mevcut Balat Hama­mı Fâtih devrine aittir.

Bir çifte hamam olan Balat Hamamı mimari bakımından şimdiye kadar in­celenmemiştir. Ayverdi’de yayımlanan plan buraya değil Tahtaminare Mescidi yanındaki hamama aittir. R. E. Koçu’nun planı ise sadece erkekler kısmının bir krokisidir. Geç bir devirde şimdiki biçi­mini aldığı anlaşılan soyunma yeri (camekân) yüksek pencereli bir aydınlık feneriyle ışık alır. Soyunma yerinden geçi­len ılıklık veya soğukluk bölümü yanda­dır. Bu durum Türk hamam mimarisin­de pek görülmeyen bir özelliktir. Üzeri beşik tonozla örtülü olan ılıklıktan ge­çilen dar dehlizin bir tarafında helalar sıralanır, aynı dehlizin sonunda ise baş­ka hiçbir hamamda olmayan, beş basa­maklı bir taş merdivenle inilen tonozlu kare bir mekân bulunur, “Yahudi batağı” denilen bu tonozlu hücrede yalnız Müsevîler’in kullandıkları bir havuz var­dır. Sıcaklık bölümü ise dikdörtgen bi­çiminde iki yanı eyvanlı, kubbeli büyük bir mekân olup en dip duvarına bitişik kare şeklinde bir göbek taşı sekisine sa­hiptir. Sıcaklık kısmından ise kare plan­lı ve kubbeli iki halvet hücresine geçi­lir. Böylece Balat Hamamı, çifte halvet-li hamam tipinin bir Örneğidir. Kadınlar kısmının mimarisi hakkında bilgi edinilememiştir.

Balat Hamamı herhangi bir süsleme­ye sahip bulunmamakta ise de İstan­bul’un bugün ayakta kalabilmiş en eski hamamlarından biri olarak değerli bir eserdir. Ayrıca başka hamamlarda görül­meyen mimari özellikleri bakımından da dikkate değer bir yapıdır.

Diyanet İslam Ansiklopedisi