Arma Nedir, Ne Demek, Avrupa’da ve Türklerde Arma

Arma, Bir otoriteyi veya bir sosyal statüyü ifade eden ve üzerinde yer aldığı nesneyi, taşıdığı fikir ve otoriteye bağımlı veya mensup kılan tanıtıcı şekil.

Avrupa şövalyelerinin savaş sırasında tanınmak için, seçtikleri bazı şekilleri özellikle kalkanlarına ve diğer silâhlarına işletmelerinden dolayı, Latince’de “Kal­kan” ve “Silâh, zırh, ordu” anlamlarını taşıyan arma, armonim kelimesi. Orta­çağ’dan itibaren bu tür alâmetlerin de adı haline gelmiştir. Daha sonraları kalkanlardaki bu şekiller şövalyelerin ahfa­dı tarafından asaletlerinin belirtisi ola­rak benimsenmiş ve ortaya çok çeşitli armalar çıkmıştır. Bugün bunları incele­mek üzere heraldry adı verilen başlı ba­şına bir araştırma dalı mevcuttur. Ar­ma, bazan tek şekil bazan da birkaç şeklin kompoze edilmesiyle ortaya çıkar ve her figür veya motifin ayrı ayrı, meydana getirdikleri bütünün de genel bir anlamı bulunur. Bütün dünyada görüle­bilen armaların kompozisyonlarında genellikle hayvan, hayalî hayvan, silâh, yıl­dız ve çiçek gibi motifler yer almaktadır.

Eski Türkler arma mahiyetindeki hay­van şekillerine ongun adını vermişlerdir. Attilâ’nın bayrağında bir kuş resminin bulunduğu, Göktürk bayrağında ise bir kurt başının yer aldığı bilinmektedir. Türkler’de yırtıcı hayvanlar eskiden beri boyların sembolü olarak saygı görmüş­tür. Anadolu Selçukluları sikkeler, sera­mik ve çini eserlerle taş ve madenî süs­lemeler üzerinde arma olarak çift başlı kartal motifini kullanmışlardır. Bazan “Es-sultân” ibaresiyle birlikte kullanılan, kanatlan ve pençeleri iki yana açılmış çift başlı kartalın bir hâkimiyet sembo­lü olduğu anlaşılmaktadır. Osmanlılar’ın figürlü tasvirlere rağbet etmedikleri ilk dönemlerde devlet arması olarak sulta­nın tuğrası kullanılmıştır. Ancak ordu­da, özellikle Yeniçeri ortalarında armalı flamaların yer aldığı ve her biri bir baş­ka ortayı ifade etmek üzere kılıç, hilâl, fil ve ejder gibi figürlerin kullanıldığı bi­linmektedir. Daha geç devirlerde ortaya çıkan devlet arması. Batılı bir anlayışla düzenlenmiş çok unsurlu ve simetrik bir kompozisyondur. Detaydaki bazı farklı­lıklarla uzun süre kullanılan bu armanın ana hatlarını, üstte bir daire içinde pa­dişahın tuğrası ve onu alttan kavrayan içi kitâbeli bir hilâl, ortada bir rozet mo­tifini çeviren on altı yıldızlı bir madalyon ve bunun iki yanında merkezden yanla­ra doğru açılan ayyıldızlı iki sancak ile arkalarından çıkarak yine yanlara doğ­ru yayılan silâh, terazi ve kitap gibi sem­bolik değere sahip çeşitli eşya figürü oluşturmaktadır. Resmî devlet arması ve bir süs unsuru olarak bol miktarda kullanılan bu kompozisyon II. Mahmud devrinde bozulmaya başlamış ve II. Abdülhamid devrinde de orijinalliğini ta­mamen kaybetmiştir.

Diyanet İslam Ansiklopedisi