Anders Jonas Ângström kimdir? Hayatı ve eserleri
Anders Jonas Ângström kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1814-1874) İsveçli fizikçi ve astronom. Tayf analizinin temellerini atmış, çok kısa dalga boylarının ölçümünde kullanılan birime adı verilmiştir. 13 Ağustos 1814’te Lödgö kentinde doğdu. 1839’da Uppsala Üniversitesi’nden fizik doktorasını aldı; aynı üniversitede öğretim üyeliğine, 1870-1871 arasında da rektörlük görevine getirildi. Üniversitedeki çalışmalarının yanı sıra, 1843’ten başlayarak Uppsala Gözlemevi’nde araştırmalar yaptı. 1867’de Uppsala’daki Kraliyet Akademisi’nin, I870’te Londra’da-ki Royal Society’nin üyeliğine seçildi. 1872’de Rumford Madalyası’yla ödüllendirildi. 21 Haziran 1874’te Uppsala’da öldü.
Ângström’ün çalışmaları, ısı iletimi ve tayf analizi (spektroskopi) alanında yoğunlaşmıştır. Isı iletkenliğini incelerken bir ölçüm aleti geliştirerek, maddelerin ısı iletkenlikleriyle elektrik iletkenlikleri arasında doğru orantılı bir bağıntı olduğunu ortaya koydu. Spektroskopiye ilişkin ilk çalışmalarını 1853’te açıkladı. Elektrodların yaydığı elektrik kıvılcımının gaz içinde oluşturduğu tayf çizgilerini incelediği bu çalışmasında, çizgilerin, elektrodun maddesine ve gazın cinsine göre değiştiğini gösterdi. Görünür tayfın sınırlarını da belirleyen Ângström, akkor durumundaki gazların yaydığı ve soğurduğu görülebilir ışınların aynı dalgaboyunda olduğunu buldu.
Bu arada, kendi adıyla anılan ışınım yasasıyla bu bulguyu tüm cisimlere genelleştiren Kirchhoff, 1859’da Güneş tayfını inceleyerek, daha önce Alman fizikçi Fraunhofer’in bulduğu siyah çizgilerin, Güneş’ in kimyasal yapısındaki elementlerden bazılarının ışığı soğurmasıyla ortaya çıktığını saptadı. Bu yoldan hareket eden Ângström de 1861’de, Güneş tayfındaki bazı çizgilerin hidrojenin ışımasından kaynaklandığını buldu. Araştırmalarını sürdürerek, Güneş’te manganez, titan vc alüminyum elementlerinin varlığını keşfetti. 1868’de yayımladığı Güneş haritası, yalnızca yaklaşık % 0,013’lük bir yanılgıyla Güneş’in tayf analizini veriyordu. Yirmi yıl boyunca en güvenilir çalışma niteliğini koruyan bu haritada, bin kadar Fraunhofer çizgisinin (siyah çizgi) yeri ve çözümlemesi de yer alıyordu. Ângström, Güneş ile ilgili tüm bulgularını bir yıl sonra yayımladığı bir kitapta topladı.
Işık üzerine araştırmaları sırasında billurların çift kırıcılık özelliğini de bulan Ângström, bazı basit gazların tayflarını inceledi, insan vücudunun ısı iletkenliği, Yer’in ısısı ve mıknatıslılığı gibi konulan araştırdı. Halley kuyrukluyıldızının yörüngesini saptamaya çalıştı. Çekingen kişiliği ve çalışmalarını genellikle İsveç dilinde yayımlaması yüzünden önemi biraz geç anlaşılan Ângström, geliştirdiği tayf analizi yöntemi ve astronomi alanındaki çalışmalarıyla sonradan büyük ilgi görmüş, ışık tayfındaki çok kısa dalgaboylarını ölçmek için kullanılan 10 cm’lik (bir santimin yüz milyonda biri) bir birime adı verilmiştir.
Ângström’ün oğlu da kendisi gibi fizikçiydi. Uppsala Üniversitesi’nde profesörlüğe yükselen Johan Ângström (1857-1910), Güneş’in yaydığı ısıya ve bu ısının Yer atmosferince soğurulmasına ilişkin çalışmalar yaptı. 1893’te Güneş enerjisini ölçmek için kendi adıyla bilinen bir pirheliyometre geliştirdi. Ayrıca 1895’te, tayftaki kızdaki ışınları fotoğrafla saptayabilecek bir araç da yapmıştır.
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 6. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983