Âli Bey (Direktör) kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi

Âli Bey (Direktör) kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1844-1899) Osmanlı oyun yazarı, gazeteci. Os­manlı tiyatrosunun ve mizah yazarlı­ğının gelişiminde etkili olmuştur. İstanbul’da doğdu. İlköğrenimini özel hocalar­dan aldığı derslerle tamamladı. Fransızca öğrendi. Babıâli Tercüme Odası’nda çalıştı. Sıhhiye Meclisi üyeliği, Karantina başkâtipliği, Varna mutasarrıflığı yaptı. 1885’te Düyun-ı Umumiye müfettişi olarak doğu vilayetlerinden Irak’a, Hindistan’a dek süren uzun bir yolculuğa başladı. 1888’de İstanbul’a döndü. 1890-1893 arasında Trabzon valiliğinde bulundu. 1894’te Düyun-ı Umumiye direktörlüğüne getirildi. 1899’da İstanbul’da ölene değin bu görevi sürdürdü. Ali Bey, Tanzimat dönemi Batılılaşma hareketi­nin önde gelen adları arasında yer alır. Osmanlıca ilk mizah gazetesi olan Diyojen’in kurucularındandır. Teodor Kasap’ın çıkarttığı gazetede, Namık Kemal ve Ebüzziya Tevfik ile birlikte sürekli imzasız yazılar yazmış, yalın dili ve vurucu esprileriyle öteki yazar­lardan ayırt edilmiştir. 1872’de Diyojen kapatılınca, Çıngıraklı Tatar ve Hayâl dergilerinde mizah yazıla­rını sürdüren Ali Bey, tiyatroyla da yakından ilgileni­yordu. Bu alandaki ilk çalışmaları olan Kokona Yatıyor yahut Madam Uykuda ile Moliere’in Georges Dandin’inden uyarladığı Tosun Ağa’yt 1870’te yazdı. 1871’de Moliere’in Les Fourberies de Scapin (Scapin’in Dolapları) oyununu Ayyar Hamza adıyla uyar­ladı.

Ali Bey, Gedikpaşa Tiyatrosu’nun Müzaheret Komitesi’nde yer almış, telif oyunlardaki Türk tiple­rini canlandıran Ermeni oyunculara fonetik ve diksi­yon dersleri vermiştir. İki telif oyunu da bulunan yazar, günlük konuşma diline yakın, dönemi için ileri sayılabilecek bir dil kullanmıştır.

Ali Bey, çeşitli zamanlarda Diyojen’de yayımla­nan kısa ve vurucu tanımlamalarını geliştirerek, Türk edebiyatının ilk mizah sözlüğü olan Lehçetü’l Hakaik’ i hazırladı. Bu yapıtta, toplumsal ve insani sorunlara ince ve dramatik bir alayla yaklaşılır. 1896’da yayım­lanan Lehçetul Hakaik’in ikinci basımının yapılması­na yetkililerce izin verilmemiş, kitap çeşitli dönemler­de yayın sansürüne uğramıştır. Yazarın, İstanbul’dan Hindistan’a dek süren yolculuğu ile ilgili gözlem ve notlarını topladığı Seyahat Jurnali adlı bir kitabı ve ayrıca Letafet adlı bir opereti vardır. Düyun-ı Umumiye’deki görevinden ötürü “Direktör” adıyla anılan Âli Bey, oyunlarının çoğunu “Bir Zat” imzasıyla yayımlamıştır.

YAPITLAR:

Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 5. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983