Ahmet Mustafa Meraği Kimdir, Hayatı, Tefsiri, Hakkında Bilgi

(1883-1952) Tefsir ve Arap edebiyatı âlimi.

Mısır’ın Saîd bölgesindeki Circâ’ya (Gir-ga) bağlı Merâga köyünde doğdu. Köklü bir ilmî geleneğe sahip olan ailesi çok sa­yıda kadı yetiştirdiği için “kadı ailesi” ola­rak anılmaktadır. İlköğrenimini Merâga1-da tamamladı ve Kur’ân-ı Kerîm’i ezber­ledi. 1897yılında Ezher’e girdi; aralarında Muhammed Abduh, Muhammed Bahît, Ahmed er-Rifâî el-Feyyûmî ve Muhammed Haseneyn el-Adevi’nin de bulunduğu âlimlerden ders aldı. Öğrenimini tamam­lamak üzere iken Kahire Dârülulûmu’na geçti ve 1909’da buradan mezun oldu. Okullarda bir süre ders verdikten sonra Feyyûm’daki öğretmen okulunda idare­cilik yaptı. Bugünkü Hartum Üniversite-si’nin temelini oluşturan Gordon Memo-rial College’da İslâm hukuku dersleri ver­mek için görevlendirildi. Ardından Kahi­re Dârülulûmu’nda Arap dili ve İslâm hu­kuku hocalığına getirildi. Aynı dönemde Ezher Üniversitesi Arap Dili Fakültesi’nin belagat ve edebiyat bölümünde belagat ilimleri hocası oiarak görevlendirildi ve pek çok öğrenci yetiştirdi.

Eserleri. Merâgi’nin en önemli eseri Tefsîrü’l-MemğVdır. Kur’ân-ı Kerîm’in her cüzünün müstakil bir cilt halinde tefsirin­den meydana gelen eser, bazı müellifler tarafından yanlışlıkla tefsir âlimi ve Ez­her şeyhi Muhammed Mustafa el-Merâgi’ye(ö. 1945) nisbet edilmektedir. Tef­sirin belli başlı kaynaklan arasında Taberî’nin Câmihı’î-beyân’ı, Zemahşerî’nin el-Keşşâfı, Fahreddin er-Râzî”nin Mefâ-tîhu’l-ğayb’ ve Âlûsî’nin Rûhu’l-meâni’si yer almaktadır. Ayrıca M. Reşîd Rızâ’nın derlediği Tefsîrü’l-menâr’dan ya­pılan nakillere sıkça rastlanmaktadır. Tefsîrü’l-Meraği, en önemli temsilcileri Muhammed Abduh ve Reşîd Rızâ olan içtimaî-edebî tefsir ekolüne ait bir eser kabul edilmektedir. Bununla birlikte özel­likle kâinatın yaratılması vb. konulardan bahseden âyetler açıklanırken ilmî tefsir anlayışına bağlı kalınmış ve bilimsel konu­lara temas edilmiştir. Bu çerçevede mü­ellif bazı mucizevî olayları maddî sebep­lerle yorumlamaya çalışmıştır. Hz. Mûsâ ve Firavun kıssasında Kızıldeniz’in yarıl­masını [Bakara 2/50] med-cezir olayı şeklinde açıklamış, Fîl sûresinde sözü edi­len taş atan kuşları ise [Fîl 105/3] has­talık ve mikrop taşıyan sinekler şeklinde yorumlamıştır. Sade bir dille kaleme alı­nan ve daha çok dirayet tefsiri niteliği taşıyan eserde rivayet yönünün de ihmal edilmediği ve âyetlerin zaman zaman Kur’an ve Sünnet, sahabe ve tabiîn gö­rüşleriyle açıklandığı görülmektedir. Di­ğer taraftan içtimaî tefsir özelliğinin bir yansıması olarak âyetlerin işaret ettiği toplumsal sorunlara da temas edilmiştir. Tefsîrü’l-Merâği’nin tamamlanmamış bir Türkçe çevirisi mevcuttur. CemaIeddin Sancar eser üzerinde yüksek lisans tezi hazırlamış, Abdülbaki Güneş ise bir çalışma­sında tefsirinden hareketle Merâgî’nin Kur’an’a bakışını ve tefsir yöntemini de­ğerlendirmiştir.

Merâgi’nin Arap dili ve edebiyatıyla il­gili bazı eserleri de şunlardır: Viûmü’l-belâğa, Hidâyetü’t-tâlib ilâ kavöHdi’î-luğati’l-Arabiyye fî’n-nahv ve’ş-şarf, Buhûs ve ârâ -belâğa, Târîhu ulûmi’l-belâğa ve’t-tcfnî biricâ-lihâ. Müellifin ayrıca Dürûsü’d-diyâne ve’î-ahlâk, el-Vecîz fî usûli’l-iıkh adlı çalışmaları vardır. Merâgi, Abdülkâhİr el-Cürcânî’nin Esrârü’l-belâğa ve DeWilü’l-iccâz isimli eserlerini tahkik ederek neşretmiştir.

TDV İslâm Ansiklopedisi