Ahıska Nerede, Nüfusu, Nereye Bağlıdır, Tarihi

Ahıska. Gürcistan’nda bir şehir.

Akıska, Ahısha olarak da bilinen ve günümüzde Akhaltsikhe adını taşıyan şehir Posof ırmağı üzerinde kurulmuş olup Türkiye sınırına 15 km. uzaklıkta­dır. XIX. yüzyılın sonlarında 30.000’e ulaşan nüfusu, 1968 sayımında 18.000 olarak tesbit edilmiştir. Günümüzde de bu nüfus 18.500 civarındadır.

Ahıska, Gürcüce “Yeni kale” anlamına gelen ahal-tsihenin Türkçe ve Farsça şeklidir. Bölge ilk İslâm fetihleri sırasın­da Hz. Osman’ın hilâfeti döneminde Şam Valisi Muâviye’nin kumandanların­dan Habîb b. Mesleme tarafından fet­hedildi (642). Selçuklular zamanında Al­parslan tarafından ele geçirilen (1068) Ahıska, 1267-1268 yıllarında Moğollar’ın hâkimiyeti altına girdi. Daha son­ra bölgedeki mahallî valiler yarı bağım­sız olarak atabeg unvanını aldılar. Ahıs­ka, Ardahan, Artvin kesimlerinin idare­cileri olan atabegler, 1268-1578 tarihle­ri arasında bölgenin yönetimini ellerin­de tuttular ve bu dönemde İlhanlı, Ka-rakoyunlu, Akkoyunlu devletlerine bağ­lı kaldılar. Yavuz Sultan Selimin Çaldı­ran seferi sırasında dolaylı olarak yar­dımları görülen Ahıska atabegleri, La­la Mustafa Paşa’nın Çıldır Savaşı (1578) sonunda Osmanlı idaresine girdiler. Son atabeg Minûçihr bağlılığını bildirerek müslüman oldu ve Mustafa Paşa adı­nı aldı. Bu tarihten sonra Ahıska yeni kurulan Çıldır eyaletinin merkezi hali­ne getirildi. Ancak Çıldır’ın savaşlarda harap olması üzerine Ahıska eyalet ol­du. Bir ara Safevîler’in eline geçen şe­hir, 163S’te Osmanlılar tarafından ge­ri alındı. 1828-1829 Osmanlı-Rus Sava­şı sonunda imzalanan Edirne Antlaş-masfyla Rusya’ya terkedildi. Ahıska’nın Rusya’nın eline geçmesi halk arasında büyük üzüntü yarattı ve pek çok ağıdın söylenmesine sebep oldu. 1853-1856 Osmanlı-Rus savaşlarında Osmanlı or­dusuna yardımcı olan Ahıskalılar, savaş sonunda Rusya’nın baskısından kaça­rak Erzurum’a sığındılar. 1918 Mond­ros Mütarekesi’ne göre Ahıska ve Ahıl-kelek sancakları, merkezi Kars olan yer­li geçici hükümete (Millî Şûra Teşkilâtı) katıldılar. Millî Gürcistan hükümeti Haziran 1918’de Trabzon Antlaşmasıyla bu iki sancağı resmen Türkiye’ye bırak­tı. Fakat 13 Nisan 1919’da İngilizlerin Kars’ı işgali ve Millî Şüra’nın dağıtılma­sı üzerine Ahıska Gürcistan tarafından işgal edildi ve 16 Mart 1921 Moskova Antlaşması’yla Gürcistan Sovyet Sosya­list Cumhuriyeti’nin Tiflis vilâyetine bağ­landı. Bugün aynı adı taşıyan bölgenin idarî merkezidir. Batum. Ahılkelek ve Borcomi’ye kara ve demiryoluyla bağlı­dır. 1940’ta bulunan linyit maden­leri Ahıska’nın önemini giderek arttır­mış ve burada enerjiye dayalı endüstri tesisleri kurulmuştur.

Önemli bir stratejik mevkide bulunan Ahıska’da Evliya Çelebi’ye göre XVII. yüzyılda taş bir kale, kale içinde bin yüz kadar toprak ev, pek çok cami, hamam, medrese ve han bulunmaktaydı. Mima­ri eserler arasında Ahmediye Camii, Medrese ve Sebili bir külliye teşkil et­mektedir.