Mukaddime Nedir, Ne Demek, Edebiyatta, Hakkında Bilgi
Mukaddime. İslâm kitap telif geleneğinde eserlerin başındaki önsöz veya girişin adı.
Sözlükte “öne geçmek” anlamındaki kudüm masdarının “tefti” kalıbından ism-i faili olan mukaddime kelimesinin anlamından (öne geçen] hareketle ordunun öncü birliğine mukaddimetü’1-ceyş” adı verilmiş, buradan istiare yoluyla kitapların ve ilmî bahislerin başında yer alan önsöz, sunuş ve giriş yazılarına da mukaddime denilmiştir. Arap dilinde mukaddime terimi ilk defa “kıyas ve İstidlalde bir çıkarımın veya sonuç önermesinin kendilerine dayandığı öncül önermeler kümesinden her biri” karşılığında mantık ilminde ortaya çıkmış, daha sonra kelâm ilminde ve fıkıh usulünde kullanılmaya başlanmıştır. Kelimenin “önsöz” veya “giriş” anlamını kazanması bu süreçten sonradır.
Klasik kaynaklarda mukaddimenin “mukaddimetü’l-kitâb” (önsöz) ve “mukaddimetü’l-iüm” (giriş) şeklinde iki kısma ayrıldığı görülmektedir. Mukaddimetü’l-kitâb mahiyetindeki girişlerde eserin adı, yazılış sebebi, konusu, amacı, önemi, başlıca bölümleri ve muhtevası tanıtılır, kime ithaf edildiği belirtilir, telifinde izlenen yöntemden ve karşılaşılan güçlüklerden söz edilir. Ziyâeddin İbnü’l-Esîr’in el-Meselu’s-sâ’ir’i, Safedî’nin el-Vâîî bi’l-vefeyâf, Zemlekânî’nin el-Tihyân fî cümi’l-beyan’ında görüldüğü gibi bazı mukaddimelerde aynı konuda daha önce yazılmış eser ve kaynakların adları ile bunların eleştirileri de yer alır. Mukaddimetü’l-ilimde ise telifin ait olduğu ilim dalının tanımı, konusu, amacı, yararı gibi temel bilgiler verilir. Bu tür mukaddimeler bazan müstakil bir kitap olacak hacme ulaşabildiği gibi bazan bir kitabın ana bölümlerine (bab) ve alt başlıklarına (fasi) “mukaddirnetü’l-bâb” ve “mukaddimetü’l-fasl” diye adlandırılan girişler de yazılmıştır.
TDV İslâm Ansiklopedisi