Gök Medrese -Tokat- Tarihi, Mimari, Özellikleri, Hakkında Bilgi

Gök Medrese. Tokat’ta XIII. yüzyılın ikinci yarısına ait medrese.

Kabul edilen yaygın görüşe göre Muînüddin Süleyman Pervane tarafından dârüşşifâ olarak yaptırılmıştır. Taçkapı nişi içinde kemerin üzerinde yer alan kitabe taşı yazısızdır ve bu durum. Muînüddin Pervâne’nin 1277 tarihinde İl­hanlılar tarafından idam edilmesinden sonra kazındığı şeklinde yorumlanmak­tadır. Yapı 1930 yılında onarılarak mü­ze haline getirilmiştir.

Yapı, biri daha yüksek ve büyük olan iki eyvanıyla açık avlulu iki eyvanlı med­rese grubuna girer. Bugün ikinci kat hi­zasına kadar cadde tabanından aşağıda kalmış olup kapısına merdivenle inilmek­tedir. Mukarnaslı âbidevî giriş fazla bo­zulmadan günümüze kadar gelmiş, an­cak yan taraflarındaki yıpranmış bazı yumuşak taşlar yenilenmiştir. Yapının dış yüzlerinde tamamen moloz malze­me kullanıldığı, sadece aralardaki des­tek payelerinin kesme taştan olduğu gö­rülmektedir. Sivri kemeri kırmızı ve kirli sarı taşlardan yapılmış kapının içinde yer aldığı mukarnaslı nişi çevreleyen ve düz bir niş oluşturan geometrik beze­meli satıh köşelerde sütunçelerle nihayetlenmekte ve sütunçelerin tepelerin­de yüksek kabartma halinde işlenmiş sütun başlıkları bulunmaktadır. Bu geometrik bezemeli düz nişin üzerinde, yük­sek bir çerçeve teşkil eden bordürün kö­şelerine gelecek yerlerde yine sivri ke­merli iki pencere açıklığı görülmektedir.

20,50 X 12,40 m. ölçülerindeki avlu­ya geçit veren giriş eyvanı, avluyu çev­releyen on iki sütunlu dikdörtgen revaka açılmaktadır; sivri kemerlerin otur­duğu devşirme sütunlar kaidesiz olarak dikilmiştir. Avlunun güney cephesinde yer alan 7,50 x 6,90 m. ölçülerindeki eyvan kuzeydekinden daha büyüktür ve yer yer turkuvaz çinilerin bulunduğu du­varlarında üç adet nişe sahiptir. Yapıya GÖkmedrese denilmesinin sebebi de özellikle büyük eyvanın iki yanında sağ­lam kalmış olan çinilerdir. Bu eyvanın kuzeyinde yer alan 8,30 X 6,50 m. bo­yutlarındaki mihraplı odanın binanın mescidi olduğu anlaşılmaktadır. Eyva­nın güneyinde bulunan 11,80 x 6,50 m. ölçülerindeki salon ise medresenin tür­besi olarak kullanılmıştır. Bu salonun bi­tişiğindeki odalar avlu etrafına sırala­nanlardan daha büyüktür. Bu odalar­dan sonra üç küçük hücre, ardından dik­dörtgen bir kapalı mekân, daha sonra da giriş eyvanının sağında ve solunda ikişer oda ile bunların bitişiğinde aynı zamanda üst kata geçit veren merdi­venli dikdörtgen bir hol yer almaktadır; bu hol ile mescid arasında altı küçük oda daha bulunmaktadır. Üst katta sütunla­rın yerini holü çepeçevre dolaşan küçük bodur payeler almıştır. Büyük eyvan üst kata kadar devam etmekte ve yapıya hâ­kim olmaktadır. Üst kat ana hatlarıyla alt katın bir tekrarı niteliğindedir. Med­resenin dış tarafında mevcut bazı yıkın­tılar bitişikte başka yapıların da bulun­duğunu göstermekte, ancak bunların mahiyeti ve medrese ile münasebeti hu­susunda yeterli bilgi vermemektedir.

Yapı süsleme açısından oldukça gös­terişlidir. Bugün değişik kısımlarda görülen çeşitli kalıntılardan, İç cephelerle iki katlı avlu revaklannın tamamen çini ve sırlı tuğlalarla kaplı olduğu anlaşıl­maktadır. Çini süslemelerin merkez sah­nesini teşkil ettiği görülen ana eyvan cephesinde, köşelerde firuze renkte al­tıgen levhaların aralarına küçük mor üç­gen levhalar yerleştirilerek bir bordur elde edilmiş ve tabandan tavana kadar uzatılmıştır. Bunun hemen yanında yi­ne aynı renklerde uzun bir âyet friziyle onun yanında ahşap sanatlarında sıkça görülen birbirine geçmeli on köşeli yıl­dızlardan oluşan motiflerin bulunduğu bir süsleme kuşağı yer almaktadır. Ku­şaklarla kemer arasında da bitkisel mo­tiflerden İnce bir şerit uzanmaktadır. Bu hareketli ana eyvan cephesinin yanı sıra giriş eyvanının hemen yan cephelerinden başlayan ve ikinci kat revaklarının kemerlerine kadar yer yer devam eden aynı tarz çinilerin türbe mekânı ile bazı lahit-lerin üzerinde de bulunduğu görülmek­tedir. Taçkapının üstünde de fîrûze üzeri­ne mor harflerle “Ali” ismi yazılmış çini bir mühüre rastlanmaktadır. Süslemeleri içinde bazı arabesk motifler de görülen gökmedrese. gerek mimarisi gerekse tezyinatı ile Anadolu Selçuklu sanatının en ilgi çekici örneklerinden biridir.

TDV İslâm Ansiklopedisi