TOKTAMIŞ HAN KİMDİR? HAYATI

Altınordu hanlarından. Babası Mangışlak Hâkimi Tuli Hoca olup, annesi Künçek Hâtundur. 1341’de doğdu. Babasının, Akordu Hanı Urus Han tarafından öldürülmesiyle 1375’te Tîmûr Hanın yanına sığındı. Tîmûr Handan iyi muâmele ve yakın alâka gördü. Otrar ve Savran şehirleriyle, hâkimiyet alâmetlerinden bayrak, asker, at ve davul verildi. Toktamış bu târihten îtibâren yaptığı seferlerle 1378’de Sığnak’ı 1379’da Tîmûr Melik’i mağlup ederek Doğu Deşt-i Kıpçak’ı; 1380’de Kıyat Mama’yı yenerek Batı Deşt-i Kıpçak’ı zaptetti. Altınordu birliğini yeniden kurdu.

Rus knezlerinden Dimitri Donskoy’un merkezi Moskova’ya elçi göndererek itaat etmesini bildirdi. Dimitri’nin bu isteği reddetmesi üzerine ordusunun başında harekete geçen Toktamış Han, birkaç günlük bir muhârebeden sonra Moskova’ya girdi. 24.000 Rus askeri öldürüldü ve pekçok ganimet ele geçirildi. Büyük oğlu Vasil’i rehin olarak Altınordu merkezine gönderen ve beş yıllık haracını ödeyen Dimitri yeniden antlaşmaya muvaffak oldu. Böylece Toktamış Han, Altınordu Devletini Rusya’da tekrar en büyük devlet hâline getirdi.

Toktamış Han, Tîmûr Han İran’dayken, Tîmûrlulara âit Harezm’de adına para kestirdi. Âzerbaycan ve Kafkasya’yı almak için faaliyete geçti. 1384-1385 kışında Tebriz’i yağmalattı. Mısır Memlukleriyle iyi münâsebetlerde bulundu. Toktamış Hanın bu faâliyetlerini Tîmûr Han kendisine ihânet kabul etti. Toktamış Han, 14 Nisan 1395’te Terek Nehri boyunda Tîmûrlulara yenildi. Altınordu başşehri Saray’dan Tîmûr Han tarafından çıkarılınca kaçtı. Toktamış Han, Tîmûr Han tarafından İtil boyundaki Ükok şehrine kadar tâkip edildiyse de yakalanmadı.

Tîmûr Hanın Âzerbaycan’a çekilmesiyle, tekrar toparlanmaya çalıştı. Terek yenilgisinden sonra, Altınordu Hanı îlân edilen Temür Melik ve onun destekçisi Emir Edigü ile mücâdele etmek zorunda kaldı. 1397’de yenilerek, Litvanya Prensi Vitovt’un mültecisi oldu. Litvanyalıların Temür Melik’le mücâdelesine katıldıysa da tekrar yenildi. 1399’dan 1405 yılına kadar kaçak yaşadı. Emir Edigü’nün adamları tarafından dâimâ arandı. Tîmûr Handan özür dileyip, affedildiği de rivâyet edilir. Toktamış Hanın Sibirya’da 1405’teki ölümü Emir Edigü’nün fedâilerince gerçekleştirildiği kabul edilir.

Toktamış Han, Altınordu Hânedanının bilinen ilk çalışkan kuvvetli hükümdarıdır. Cesur olup, bitmek tükenmek bilmeyen bir azme sâhipti. Toktamış Han, dünyânın en büyük hükümdârlarından Tîmûr Han ve devrinde çok kudretli, zekî Emir Edigü ile mücâdele etmesine rağmen, Altınordu Devletini Rusya’da en güçlü devlet hâline getirdi. Rus knezliklerinin büyümesini, güçlenmesini engelledi.

KAYNAK: REHBER ANSİKLOPEDİSİ, 19. CİLT