Roald Amundsen kimdir? Hayatı ve eserleri
Roald Amundsen kimdir? Hayatı ve eserleri: Norveçli kaşif. 1872’de doğdu. Denize karşı olan aşırı tutkusu ve maceracı ruhu sebebiyle kuzey ve güney kutuplarını baştan başa dolaştı. Seferlerine genç yaşta başladı ve en önemli seferlerini, 1903’ten sonra gerçekleştirdi. 1903’lerde bir küçük gemiyle magnetik kutup noktasını John Ross’tan daha büyük bir kesinlikle tesbit etti. Ayrıca Baffin Körfezinden Bering Boğazına geçen ilk denizci oldu. Kuzey Kutbuna ulaşmayı defalarca denedi. Ancak bu işi Robert E. Peary daha önce başardı. Kuzey Kutbuna yaptığı yolculuklardan birinde bunun farkına varan Amundsen, Antarktika’ya yöneldi. Yarışma sonunda İngiliz Scott’u geçerek 14 Aralık 1911’de Güney Kutbuna vardı. Scott dönüş yolunda hayatını kaybetti.
Amundsen, Kuzey Kutbuna ulaşmayı birçok defa denedi. Ancak yaptığı denemelerin hiç birinde başarıya ulaşamadı. 1925’te elverişsiz hava şartları sebebiyle uğradığı başarısızlıktan sonra, 1926’da bir balonla maksadına ulaştı. Amundsen, keşif tarihinin en dikkat çekici kişilerinden biridir. Kuzey Kutbunda kaybolan İtalyan kaşifi Nobile ve arkadaşlarını, Latham adlı su uçağı ile ararken, 18 Haziran 1928’de kutupta kayboldu.
Araştırmalarını kitap halinde neşretmiştir. Bunlardan bazıları:
1) To the North Magnetic Pole (Kuzey Magnetik Kutba Doğru),
2) The South Pole (Güney Kutbu),
3) My Life as an Explorer (Bir Araştırmacı Olarak Hayatım).
KAYNAK: REHBER ANSİKLOPEDİSİ, 1. CİLT
Roald Amundsen kimdir? Hayatı ve eserleri hakkında bilgi: (1872-1928) Norveçli kâşif. Güney Kutbu’na ulaşan ve Kuzeybatı Geçidi’ni aşan ilk denizcidir. 16 Temmuz 1872’de, Oslo’nun güneyindeki Sarpsborg kentinde doğdu. Babası küçük bir armatördü. 1893’te, annesinin ölümünden sonra tıp öğrenimini yarıda bırakarak bir fok gemisinde çalışmaya başladı. Bundan sonra tüm yaşamını denizlerde, keşif peşinde geçiren Amundsen, 18 Haziran 1928’de uçağıyla Kuzey Buz Denizi’ne düşerek öldü.
Amundsen, daha ilk seferinde denizciliği iyice kavramıştı. 1897’de, Antarktika’da ilk kez bütün bir kış boyu kalan bir Belçika araştırma gemisinde ikinci kaptanlık yaptı. 1901-1903 yılları arasında Novaya Zemlya, Spitzberg (Svalbard) ve Doğu Grönland kıyılarını dolaştı. Dönüşünde, çeşitli gemicilik teknikleri, buharlı gemiler ve bilimsel denizcilik yöntemleri konusunda pek çok şey öğrenmişti. O yıllarda Oslo’da zooloji profesörü olan, Kuzey Kutbu kâşifi Nansen’in de yüreklendirmesiyle Atlas Okyanusu’nu Büyük Okyanus’a bağlayan deniz yolunu bulmayı aklına koydu.
Yüzyıllardır Uzakdoğu ticaretini tekellerine almak isteyen Norveçli denizcilerin Hindistan’a ve diğer Uzakdoğu ülkelerine batıdan ulaşacak kestirme bir yol bulma umutları, kuzeyden güneye geçit vermez bir engel gibi uzanan Amerika kıtasının keşfiyle suya düşmüştü. Kıtanın kuzeyini dolaşmak ise dört mevsim denizi kaplayan buz tabakası yüzünden son derece güçtü. 16.yy’dan başlayarak bu engeli doğu-batı yönünde zorlayan gemiciler, birkaç boğaz ve körfez bulmaktan öteye gidemediler. Sonunda da, bu yönde bir geçit olmadığına karar verdiler. Bunun üzerine batı-doğu yönünde denemelere girişildi ve Amerika kıtasının kuzeyindeki Arktika takımadalarının arasından Atlas Okyanusu’nu Büyük Okyanus’a bağlayan bir denizyolunun varlığı kesinlik kazandı. Ancak, Mayıs 1845’te iki gemiyle ingiltere kıyılarından yola çıkan John Franklin’in (1786-1847) 138 kişilik ekibinden geriye dönen olmadı. 1850’de, Franklin’i aramaya gönderilen geminin kaptanı irlandalı deniz subayı Robert John McClure (1807-1873), Kanada’nın kuzeyindeki Banks Adaları’nın çevresinde Kuzeybatı Geçidi’nin girişini bulduysa da buzullar nedeniyle ilerleyemedi; yine de, kızaklarla yola devam ederek, geçidi deniz ve kara yoluyla aşmayı başardı.
Bu geçidin baştan sona dek gemiyle aşılabileceğini gösteren ilk denizci Amundsen oldu. Bu yolculuk için “Gjöa” adında ve 22 m boyunda, 47 tonluk tek direkli bir yelkenli satın alan Amundsen, 16 Haziran 1903’te Oslo’dan yola çıktı ve iki yıl sonra, Kuzey Buz Denizi’nin karaya doğru sokulmuş parçası olan Beaufort Denizi’ne varmayı bahardı. 1905’te Herschel Adası yakınlarında demirleyerek Grönland üzerinde 800 km’lik bir gözlem uçuşu yaptı. Nihayet 30 Ağustos’ta, Bering Boğazı yoluyla Alaska’daki Nome’a vardığında Kuzeybatı Geçidi artık tümüyle aşılmıştı.
Hemen ardından Kuzey Kutbu’na yolculuk hazırlıklarına başlayan Amundsen, ABD’li kâşif Peary’ nin 6 Nisan 1909’da Kuzey Kutup Noktası’na ulaştığını duyunca planım değiştirdi ve bu kez Güney Kutbu’na doğru yola çıktı. Gemisi “Fram”la, 1910’da Antarktika’daki Edward VII Toprağına ulaştı. 20 Ekim 1911’de, dört kişilik ekibi ve kızakları çeken 52 köpekle kamp kurduğu nokta, kutba, aynı amaçla ybla çıkmış olan Robert Scott’un önderliğindeki ingiliz ekibinden 90 km kadar daha yakındı. Buradan 29 Ekim’de yola çıkan ekip, fazla güçlükle karşılaşmadan, 14 Aralık 1911’de Güney Kutup Noktası’na Norveç bayrağını dikti. 17 Aralık’ta dönüş yolculuğuna başlayan Amundsen 1.860 millik (3.400 km) deniz yolunu 99 günde tamamladı. Amundsen’den daha değişik bir yol izleyen Scott ve ekibi ise ancak 17 Ocak 1912’de kutba ulaşabilecekti.
Norveç’e döndüğünde bir gemicilik şirketi kuran Amundsen, bu kez Kuzey Kutbu’na hava yoluyla ulaşmayı amaçlıyordu. 1925’te, ABD’li kâşif Lincoln Ellstvorth’le birlikte yaptıkları uçuşta hedeflerine 280 km kadar yaklaştılar. Ertesi yıl yanlarına italyan havacı Umberto Nobile’yi de alarak “Norge” adlı balonla Spitzberg’den havalandılar ve 12 Mayıs 1926’da ABD’li kutup kâşifi Byrd ile aynı günde Kuzey Kutbu’nu ilk kez havadan aşmayı başararak Alaska’daki Point Narrow’a indiler.
Amundsen, 1928 yılında bir zeplinle Kuzey Kutbu’na uçan Nobile’nin kaza geçirdiğini öğrenince, kaybolan arkadaşını bulmak için 16 Haziran’da küçük bir uçakla yola çıktı. Gerçi kurtarma ekibinden birisi Nobile ve arkadaşlarını buldu ama, uçağıyla Kuzey Buz Denizi’ne düşen Amundsen’in izine bir daha rastlanamadı.
YAPITLAR:
Kaynak: Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, 14. cilt, Anadolu yayıncılık, 1983